ОНГОН
1. Шүтээн, сахиус: онгон шүтээн [хоршоо] (а. Тахин шүтэж буй эзэд, савдгийн сүг сүнс, тэдгээрийг дэлгэрэнгүй...
дүрсэлсэн дүрс; б. [шилжсэн] Ариун нандин, эрхэм зүйл);
2. Бөөгийн шашны онгод сахиус оршсон хэмээн тахих тахилгат зүйл: онгон сүнс (нас барагсдын сүнс шингэсэн зүйл) - Засагчийн онгон дэлгэрэнгүй...сүнс бүхий пайзыг хатны нь пайзын хамт өвгөдийн сүмд засан оруулах ёслол. Б.Ринчен. Сандо амбан., онгон уул [хуучирсан] (тахилгат дархан уул), онгон тахилга [хуучирсан] (эрхэмлэн тахисан шарил, булш зэрэг);
3. Дээдсийн шарилыг хөдөөлүүлсэн газар: Чингисийн онгон (Чингис хааны шарил болон эдэлж хэрэглэж байсан эд зүйлсээс нь оршуулсан дэлгэрэнгүй...газар), эцгийн онгонд ёслох (эцгийнхээ оршуулгад ёслон мөргөл үйлдэх);
4. [шилжсэн] Онгон шүтээндээ өргөж өөрсдөө эдлэхээ больж дархалсан зүйл: онгон морь (а. Бөөг хөдөөлүүлэхдээ дагуулж тавьсан, уналгад дэлгэрэнгүй...хэрэглэх ёсгүй морь; б. Унаж эдлэгдээгүй эмнэг морь), онгон мал (дархалж сэтэрлэсэн мал);
5. [шилжсэн] Хүн эзэмшиж хэрэглээгүй ариун: онгон тал (байгалийн унаган төрхөөрөө буй газар нутаг), онгон дэл (а. дэлгэрэнгүй...Морины мундаад үлдээсэн хур дэл - Аранзал хоёр хүлгийн онгон дэлийг нь түшилцээд... байж гэнэ. Жангар; б. Огт хайч хүргээгүй унаган дэл), онгон үс (а. Багын унаган үс; б. Хүний ур мэнгэн дээр ургасан туг үс; в. Залуу хүний толгойд ургасан хэсэг цагаан үс), онгон бүсгүй (охин биеэрээ эмэгтэй), онгон дархан [хоршоо] (хүн, амьтан хүрч хөндөөгүй болон хөндөж болохгүй хэмээн дархалж эрхэмлэсэн ариун зүйл), онгон ороо [хоршоо] (хүнд огт баригддаггүй ороо догшин), атар онгон [хоршоо] (а. Хагалж тариалаагүй эрүүл газар; б. Уналга эдэлгээнд хэрэглэгдэж байгаагүй эмнэг мал адгуус; в. Эрх танхи, бага балчир үе), эмнэг онгон [хоршоо] (атар онгон);
6. [шилжсэн] Эрх танхи, омголон ардаг: онгон зантай (эрх танхил зан), онгон омголон [хоршоо] (ардаг догшин, омог дэлгэрэнгүй...бардам зан), онгон омог [хоршоо] (хүнд дийлэгдэж, омог сүрээ даруулж үзээгүй бардам догшин зан ааш), онгон зэрлэг (хүн, амьтнаас хол хөндий) - Он жилийг элээхдээ онгон зэрлэг явахдаа... Ч.Лхамсүрэн. Хүрэн морь;
7. [шилжсэн] Хичээнгүй, найртай, элэгсэг:
элэгсэг онгон [хоршоо] (дотно, найрсаг байдал).
| онгон шүтээн |
а. Тахин шүтэж буй эзэд, савдгийн сүг сүнс, тэдгээрийг дүрсэлсэн дүрс; б. [шилжсэн] Ариун нандин, эрхэм зүйл |
| онгон сүнс |
нас барагсдын сүнс шингэсэн зүйл |
| онгон уул |
тахилгат дархан уул |
| онгон тахилга |
эрхэмлэн тахисан шарил, булш зэрэг |
| Чингисийн онгон |
Чингис хааны шарил болон эдэлж хэрэглэж байсан эд зүйлсээс нь оршуулсан газар |
| эцгийн онгонд ёслох |
эцгийнхээ оршуулгад ёслон мөргөл үйлдэх |
| онгон морь |
а. Бөөг хөдөөлүүлэхдээ дагуулж тавьсан, уналгад хэрэглэх ёсгүй морь; б. Унаж эдлэгдээгүй эмнэг морь |
| онгон мал |
дархалж сэтэрлэсэн мал |
| онгон тал |
байгалийн унаган төрхөөрөө буй газар нутаг |
| онгон дэл |
а. Морины мундаад үлдээсэн хур дэл Аранзал хоёр хүлгийн онгон дэлийг нь түшилцээд... байж гэнэ. Жангар; б. Огт хайч хүргээгүй унаган дэл |
| онгон үс |
а. Багын унаган үс; б. Хүний ур мэнгэн дээр ургасан туг үс в. Залуу хүний толгойд ургасан хэсэг цагаан үс |
| онгон бүсгүй |
охин биеэрээ эмэгтэй |
| онгон дархан |
хүн, амьтан хүрч хөндөөгүй болон хөндөж болохгүй хэмээн дархалж эрхэмлэсэн ариун зүйл |
| онгон ороо |
хүнд огт баригддаггүй ороо догшин |
| атар онгон |
а. Хагалж тариалаагүй эрүүл газар; б. Уналга эдэлгээнд хэрэглэгдэж байгаагүй эмнэг мал адгуус; в. Эрх танхи, бага балчир үе |
| эмнэг онгон |
атар онгон |
| онгон зантай |
эрх танхил зан |
| онгон омголон |
ардаг догшин, омог бардам зан |
| онгон омог |
хүнд дийлэгдэж, омог сүрээ даруулж үзээгүй бардам догшин зан ааш |
| онгон зэрлэг |
хүн, амьтнаас хол хөндий |
| элэгсэг онгон |
дотно, найрсаг байдал |
© Монгол хэлний их тайлбар толь 2016 он