ХАДАН

Уул нуруунд байх асар том ургаа чулуу: хадан агуй (хадан доторх хөндий зай), хадан дэлгэрэнгүй... (эгц өндөр элгэн хад, хадан хясаа бүхий газар), хадан хошуу (уулын шувтрах хадан үзүүр), хадны давс (далай тэнгисийн ус ширгэснээс дэлхийн цардсанд давхарга болж тогтсон давс), хадны дууриан (уул хаданд мөргөж эргэж сонсогдох цуурай), хадны зураг (агуйн хана, хад, чулуунд зосоор зурсан, хонхойлгон сийлсэн хуучин чулуун зэвсгийн доод үеэс дундад зуун хүртэлх үед хамаарах эртний дүрс зураг), хадны мангаа (хүүхдийг хууран айлгаж хэлэх үг), хадны өвгөн (хадны мангаа), хадны хаг (хаданд наалдаж ургасан өнгөр мэт зүйл), хадны хайлмал (нэгэн зүйл бодис, барагшин), хад асга ~ асга хад [хоршоо] (уул нурууны чулуурхаг газраас булгарч нурсан хэсэг) - Хамаг бүхий газарт үнэг чонотой, хад асгандаа суусартай. Шүлэгч Лувсандондовын бүтээл., хад чулуу [хоршоо] (чулуурхаг хад цохио) - Ерийн нэг хад чулуун оройтой уул байх тул “энэ чинь юу билээ” гэж Данзан бодов. Д.Намдаг. Цаг төрийн үймээн., хад бартаа [хоршоо] (зорчих замд тохиолдох хад чулуун саад) - Ачаа хэрэгслийг хураахуйд хагас нь хад бартаа барьж оргон нууж одсон. Замлин Сэнчиний намтар оршив., хад цохио [хоршоо] (том том хадан чулуутай газар) - Элдэв дүрстэй хадан цохио сэхүйлцэн харагдана. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., уул хад [хоршоо] (уул болон уулын чулуулаг хэсэг), *хадны цуурай (шиг) (хөнгөн хийсвэр, хүний хэлсэн хийснээр даган дуурайх) - Даш гүн нүдээ анивчин махлаг хүзүүнийхээ хөлсийг арчиж, -Захирагч гуайн хэлдэг түмэн зөв гэсэнд нөгөөдүүл нь хадны цуурай шиг зөв, зөв гэлцэв. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал., *хадан гэр ойртох ~ хадан гэрт гарах (нас өндөр болох, үхэх цаг ойртох) - Тэнгэр надад үрийн хутаг эс заяасан тул намайг хадан гэрт гарахад энэ муу нохой юуны өмнө миний хошуу засгийн хэргэм залгамжлах гэж гүйх юм байна шүү. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., *хадан гэртээ очих ~ хадан гэртээ харих (нас барах, үхэх) - Жав гуай өнгөрсөн хаврын цагаан хагдаар хадан гэртээ харина гэж бодож байсан боловч бүтсэнгүй. С.Эрдэнэ. Өвгөн шувуу., *хад мөргөх (хэрэг явдал мухардах, аргагүйдэх) - Хэрэв танайх үгүй сэн бол дорд дүү чинь хад мөргөж үхэхээс өөр арга алга даа гэж цаг ямагт бялдуучилна. Д.Намдаг. Цаг төрийн үймээн., *өндгөөр хад цохих (бүтэхгүй, биелэгдэхгүй юм мөрөөдөх, хийхийг санаархах), хад мөргөсөн ишгэн толгой [зүйр цэцэн үг] (хэрээ мэдэхгүй аашилж байгаад хохирсон этгээд), хад сайтын үнэг бардам, хадам сайтын хүргэн бардам [зүйр цэцэн үг] (бусдын хүчинд дулдуйдан ихэрхэх), хаданд яваа үнэгийг хараад, хар хурган малгайгаа тайлж хаях [зүйр цэцэн үг] (өрөөлийн юмыг хараад өөрийнхийг голж, өөрийн юм ч үгүй, өрөөлийн юм ч үгүй болох гэсэн санаа), хадны болжмор [амьтан] (чандрын өнгө хятруу бялзуухайгаас баахан өөр, уул хадны ан завсарт үүрээ засдаг болжмор), хадны гүрвэл [амьтан] (хадан хайрга газар орших нэгэн зүйл гүрвэл), хадны харагчин [амьтан] (толгой бие нь ногоовторхон, хөмсөг их, ихэд жиргэдэг нэгэн зүйл бялзуухай), хадан өвс [ургамал] (хаданд ургадаг нэгэн зүйл өвс), хадан хайлс [ургамал] (цайвар хүрэн холтостой, хөрөөн шүдэт навчтай, цэцэг нь навч гарахаас өмнө дэлгэрдэг, зууван хавтгай жимстэй, тураг мод), хадны саримсаг [ургамал] (иш нь бөөрөнхий махлаг, боровтор хүрэн хальстай, навч нь махлаг хөхөвтөр ногоон өнгөтэй, улаан, цагаан цэцэгтэй, хайрслаг иш нь хортой эмийн найрлагад ордог, олон наст өвслөг ургамал), хадны хүж [ургамал] (уул хаданд ургах хөрөөний ир мэт хөвөөтэй, уртлаг навчтай, хатан үнэртэй ургамал).