Монгол хэлний их тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

ХУРД I

1. Аливаа үйл хөдөлгөөний түргэний хэм - Түүний гайхамшигтай хурдыг нь дуулсан хүмүүс зориуд ирж, морио дэлгэрэнгүй... Ж.Дамдин. Миний монгол., хурд сайтай (хурд ихтэй, маш хурдан) - Гөрөөс адил хурдан бөгөөд уул усанд тохирсон нуруу туруу бөхтэй хурд сайтай хүдэр морь унана. Н.Батбаяр. Өндөрт хатгасан туг., хурдтай айл (уралдааны хурдан морьтой айл), хурдны морь (хурдан морь, уралддаг морь) - Тэднээр хурдны морио ер унуулдаггүй байлаа. Б.Бааст. Хяруу унасан цагаар., морины хурд (морины түргэн явдлын хэм) - Та нар тэр хэсэг зурвас цагаан газраар морины хурдаар гарцгаа. Нэг ч дайсан би та нарт хүргэхгүй. Ж.Дамдин. Үймээний жил., хар хурдаараа (байдаг чадлаараа гүйх) - Би гэрийн зүг эргээд хар хурдаараа гүйчихлээ. Д.Цэдэв. Айргийн амт., хөлийн хурд (маш хурдан) - Нэгэн өдөр манай хоёр нохой дэрсэн дундаас боссон үнэгийг хөлийн хурдаар хөөв. Д.Цэдэв. Айргийн амт., хурд дээр нь тат, хурц дээр нь нийл [зүйр цэцэн үг] (юмны хэм хэмжээг тохируулах гэсэн санаа);

2. Юмны явж өнгөрсөн замыг цагийн нэгжтэй харьцуулсан харьцаа: хурд заагуур (тээврийн машины хөдөлгөөний хурдыг заадаг багаж), дэлгэрэнгүй...хурд хэмжүүр (хурд хэмжих багаж) - Машины хурд хэмжүүрийг үзэхэд тэр өдөр дөрвөн зуу гаруй км явсныг заасан байлаа. Ж.Дамдин. Миний монгол., хурд үүсгүүр (машин механизмын голын эргэлтийн давтамж, хурдатгал хэмжихэд хэрэглэдэг цахилгаан үүсгүүр), хурд авах (хурдтай болох, хурдаа нэмэх) - Машин алгуур хөдөлж, хурд аван жирэлзлээ. Д.Маам. Тэмээний дууль., хурд нэмэх (хурдны хэмжээг нь ихэсгэх) - Машин улам хурд нэмж цахилгаан дэнлүү нүд гялбам гялалзаж, өндөр том байшингууд яралзан өнгөрнө. П.Хорлоо. Багш., хурд хасах (хурдны хэмжээг нь багасгах) - Торох саадгүй засмал замд хурд хасахын аргагүй байв. С.Лочин Газрын дуун., хурд хуваах (хурд нэмэх) - Авч гарсан тулмандаа ус хийж аваад, өдрийн турш алс тэртээд зэрэглэн хөхөрч харагдсан уулын зүг хурд хуваан давхилаа. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., хурдаа саах (хурдаа хасах, багасгах) - Царай нь цонхийж, хурдаа саасан тул цас мөс болсон уулын үзэсгэлэнт замыг оршуулгад яваа юм шиг дагалаа. “Утга зохиол урлаг” сонин., дууны хурд (хатуу бие, шингэн, хийн зүйлд дууны долгионы тархах хурд), гэрлийн хурд (янз бүрийн орчинд цахилгаан соронзон долгионы тархах хурд).

хурд сайтай	хурд ихтэй, маш хурдан
хурдтай айл	уралдааны хурдан морьтой айл
хурдны морь	хурдан морь, уралддаг морь
морины хурд	морины түргэн явдлын хэм
хар хурдаараа	байдаг чадлаараа гүйх
хөлийн хурд	маш хурдан
хурд дээр нь тат хурц дээр нь нийл	юмны хэм хэмжээг тохируулах гэсэн санаа
хурд заагуур	тээврийн машины хөдөлгөөний хурдыг заадаг багаж
хурд хэмжүүр	хурд хэмжих багаж
хурд үүсгүүр	машин механизмын голын эргэлтийн давтамж, хурдатгал хэмжихэд хэрэглэдэг цахилгаан үүсгүүр
хурд авах	хурдтай болох, хурдаа нэмэх
хурд нэмэх	хурдны хэмжээг нь ихэсгэх
хурд хасах	хурдны хэмжээг нь багасгах
хурд хуваах	хурд нэмэх
хурдаа саах	хурдаа хасах, багасгах
дууны хурд	хатуу бие, шингэн, хийн зүйлд дууны долгионы тархах хурд
гэрлийн хурд	янз бүрийн орчинд цахилгаан соронзон долгионы тархах хурд