ХААХ
I
1. Хаалга, цонх, шүүгээ савны амсар зэргийг дарж битүүлэх - Эвдэрч гажсан хаалгаа чахруулан өргөж хаагаад хананд дэлгэрэнгүй...
өлгөөтэй дэнгийн бадмалсан голыг заслаа. Д.Мягмар. Уянгын туужууд., хонгил хаах (а. Хонгилыг битүүлэх, бөглөх; б. Хонгилд тээг тавьж хүн орохыг хориглох);
2. Дэлгэсэн ном бичгийн хуудсыг нийлүүлж хураах: номоо хаах (номоо хуудсыг нь хавсран хураах);
3. Явах, хөдлөх, урсах хөдөлгөөнийг зогсоох: гарц хаах (гарц бөглөх, гарц боох), зам хаах (замд хөндөлсөх, замд саад дэлгэрэнгүй...болох) - Хороо цэргийг нь минь дайсны анги бүслэн хаав. Ч.Лхамсүрэн. Хурандаа; ус хаах (ус урсахыг болиулах);
4. Халхлах - Сүүн цагаан сарыг үүлэн хөшиг хаав. Ч.Лхамсүрэн. Хурандаа., жавар хаах дэлгэрэнгүй...(жавар нөмөрлөх, жавраас хамгаалах), салхи хаах (салхинаас нөмөрлөх);
5. Үйл ажиллагааг төгсгөх: хурал хаах (хуралдааныг төгсгөх) - Хурал хаах юм уу завсарлагаа болсныг зарладаг тэр намуухан дэлгэрэнгүй...аялгаараа хэлэв. Б.Полевой. Эцсийн бүлэгт;
6. [шилжсэн] Хавчих, гадуурхах: хаах боох [хоршоо] (а. Юмыг чөлөөтэй нэвтрүүлэхгүйн тулд хаалт боолт барих; б. [шилжсэн] Хавчих, дэлгэрэнгүй...гадуурхах);
7. [шилжсэн] Юмыг ор нэрийн төдий гүйцэтгэх: *ам хаах (юмыг хийсэн нэр зүүж ам таглах) - Туувар даахгүй шахам болсон муусайн дэлгэрэнгүй...төлөг шүдлэн, өргүүлсэн мал олж авах хэрэгтэй. ...Зуны ногоонд тэнхрүүлж, намрын сөлд жаал тэвээрүүлээд зул сар гарахын алдад нөгөө улсын амыг сайхан хаана даа. С.Бадраа. Замын тэмдэг;
8. [шилжсэн] Нуух: нуух хаах [хоршоо] (ямар нэг зүйлийг бусдад үзүүлж харуулахыг хүсэхгүй байх) - Ер нь л бие биеэсээ нуух хаах дэлгэрэнгүй...юмтай болж дээ. Ч.Чимид. Хавар намар.
хонгил хаах |
а. Хонгилыг битүүлэх, бөглөх; б. Хонгилд тээг тавьж хүн орохыг хориглох |
номоо хаах |
номоо хуудсыг нь хавсран хураах |
гарц хаах |
гарц бөглөх, гарц боох |
зам хаах |
замд хөндөлсөх, замд саад болох |
ус хаах |
ус урсахыг болиулах |
жавар хаах |
жавар нөмөрлөх, жавраас хамгаалах |
салхи хаах |
салхинаас нөмөрлөх |
хурал хаах |
хуралдааныг төгсгөх |
хаах боох |
а. Юмыг чөлөөтэй нэвтрүүлэхгүйн тулд хаалт боолт барих; б. [шилжсэн] Хавчих, гадуурхах |
ам хаах |
юмыг хийсэн нэр зүүж ам таглах |
нуух хаах |
ямар нэг зүйлийг бусдад үзүүлж харуулахыг хүсэхгүй байх |
© Монгол хэлний их тайлбар толь 2016 он