Нэг хэлний доторх нутаг нутгийн хэл ярианы онцлог шинж: аялгуу судлал (аливаа хэлний нутгийн аялгуу, дэлгэрэнгүй...аман аялгуу судалдаг хэл шинжлэлийн салбар ухаан), аман аялгуу (аль нэг хэлний тодорхой газар нутагт амьдрах хэсэг бүлэг хүний ярилцах хэл яриа), салбар аман аялгуу (нэг газар нутагт амьдарч, нэг аман аялгуунд багтах боловч авиа зүй, үгийн сангийн хувьд бага зэрэг ялгардаг бүлэг хүмүүсийн хэл яриа), суурь аялгуу (тухайн үндэстний утга зохиолын хэлний суурь аялгуу), нутгийн аялгуу (оршин суугаа газар нутаг, хэв заншил, нийгэмлэгийн шинжээрээ нэгдмэл хэл ярианы онцлогтой, нөгөө аялгуунаасаа авиа зүй, үгийн сангийн хувьд тодорхой ялгаа бүхий аман аялгуу) - Хожим Ховдын хязгаарт ардын аман зохиол, нутгийн аялгуу тэмдэглэж авлаа. Б.Ринчен. Гүнж., нийгмийн аялгуу (тухайн хэлээр ярилцагчдаас ижил мэргэжил, хүсэл сонирхлоороо нийтлэг хамт олны хэл яриа), захчин аялгуу (захчин хүмүүсийн хэл ярианы тогтсон онцлог), үг аялгуу [хоршоо] (хэлний үндсэн нэгж болон түүний хэлэхүйн онцлог).