1. Хүн, амьтны хөлийн таваг: хөлийн ул (хөлийн газар гишгэх хэсэг), ул туруу дэлгэрэнгүй...
[хоршоо] (малын хөлийн үзүүр хэсэг) - Унасан морь эцэж ул туруугаар муудав. Монгол ардын аман зохиолын дээж., ул туурай [хоршоо] (мал, амьтны хөлийн үзүүр хэсэг) - Хүлэг сайн морьдынхоо ул туурайг барах хэрэггүй. ААЗ., ул таваг [хоршоо] (хүн, амьтны хөлийн газар гишгэх хэсэг) - Суурин газар суусан болохоор ул таваг нь хавдаж явж чадахгүй болжээ. ААЗ., *уландаа гишгэх (үл тоомсорлох, сүйтгэх, хөсөрдүүлэх) - Гэлэн хүн ариун тангаргаа мартаж, сахил санваараа уландаа гишгэхээс буцахгүй болж байна. Ц.Цэдэнжав. Ерөө голын охин., *улыг нь долоох (долигонох, бялдуучлах, зусардах) - Хэрэв Элексий байгаагүй бол цөмөөрөө цагаантны улыг долоож яваад ширмэн бөмбөгний зууш болох байсан юм гэж Хатанбаатар хэллээ. Л.Түдэв. Уулын үер., *ул шагайх (бусдын мууг үзэх гэж далдуур өө сэв эрэх) - Манай Балдан нэгдлийн хэдэн адууны сүүл хяргажээ. Тэр нь үнэндээ бусдын адуутай самууруузай гэж тэмдэглэсэн ухаантай байж л дээ. Түүнийг ул шагайх дуртай юмнууд шүүмжилсэн гэнэ. Д.Мягмар. Нийлэх замын уулзварт., *улаа шагайлгах (бусдад муугаа үзүүлэх, өө сэвээ эрүүлэх) - Ер нь улаа шагайлгаж явснаас нэг арга сүвэгчилсэн нь илүүтэй юм. З.Баттулга. 785 дээр., уулын зангуу түүхээр гутлынхаа улыг тахал [зүйр цэцэн үг] (хэрэгтэй юм хий гэсэн санаа), улгүй шаахай, оройгүй малгай [зүйр цэцэн үг] (а. Дутуу дулимаг, бүрэн бус; б. Бүтэхгүй зүйлд санаархах; в. Ядуу, хоосон гэсэн санаа), улныхаа махыг урагдтал, хоногийнхоо хоолыг хорогдтол [зүйр цэцэн үг] (үйл тамаа эдлэн байж, цөхрөлтгүй хичээж гэсэн санаа), улыг хатгадаг зангуу ургах үедээ зөөлөн, улсыг сүйтгэдэг зальхайн уруулын үзүүр зөөлөн [зүйр цэцэн үг] (юмны мөн чанарыг гадаад шинжээр нь мэдэх аргагүй гэсэн санаа), урьдын юм ул болох, өнөөгийн юм зул болох [зүйр цэцэн үг] (юм мартагдаж хуучрах гэсэн санаа) - Ёстой нөгөө урьдын юм ул болон, өнөөгийн юм зул болно гэгч л энэ юм даа хэмээв. Л.Дашням. Нялх ногоо;хөлийн ул | хөлийн газар гишгэх хэсэг |
ул туруу | малын хөлийн үзүүр хэсэг |
ул туурай | мал, амьтны хөлийн үзүүр хэсэг |
ул таваг | хүн, амьтны хөлийн газар гишгэх хэсэг |
уландаа гишгэх | үл тоомсорлох, сүйтгэх, хөсөрдүүлэх |
улыг нь долоох | долигонох, бялдуучлах, зусардах |
ул шагайх | бусдын мууг үзэх гэж далдуур өө сэв эрэх |
улаа шагайлгах | бусдад муугаа үзүүлэх, өө сэвээ эрүүлэх |
уулын зангуу түүхээр гутлынхаа улыг тахал | хэрэгтэй юм хий гэсэн санаа |
улгүй шаахай оройгүй малгай | а. Дутуу дулимаг, бүрэн бус б. Бүтэхгүй зүйлд санаархах; в. Ядуу, хоосон гэсэн санаа |
улныхаа махыг урагдтал хоногийнхоо хоолыг хорогдтол | үйл тамаа эдлэн байж, цөхрөлтгүй хичээж гэсэн санаа |
улыг хатгадаг зангуу ургах үедээ зөөлөн улсыг сүйтгэдэг зальхайн уруулын үзүүр зөөлөн | юмны мөн чанарыг гадаад шинжээр нь мэдэх аргагүй гэсэн санаа |
урьдын юм ул болох өнөөгийн юм зул болох | юм мартагдаж хуучрах гэсэн санаа |
хашин ул | монгол гутлын наамал улыг ширэн ултай нь хавсарган олс болон шөрмөсөөр товшиж оёсон ул |
ширэн ул | ширээр хийсэн гутлын ул |
хүүхэн ул | гутлын шаврын улны дээр давхарлан оёсон нимгэн ул |
ул боов | ул мэт хавтгай хэлбэртэй хэвийн боов |
ул зуузай | гутлын ул болон арын хатуулга |
ул төмөр | ямар нэг зүйлийн төмрөөр хийсэн доод тал |
харуулын ул | юм харуулдахад зориулсан гөлгөр хэсэг |
чарганы ул | чарганы газар хүрэх хэсэг |
ул хөрс | газрын өгөршлийн бүсийн уулын чулуулгийн нэр |
ул хөрсний ус | газрын гадаргаас дооших хамгийн эхний дээрээ үл нэвтрүүлэгч чулуулгийн үегүй, байнгын уст давхарга дахь ус |
ул авах | иш авах |
ултай хөдлөх | суурьтай хөдлөх |
улыг нь олох | магадалж, зөв бурууг нь ялгах |
ул дол | олон дахин давтагдсаар ердийн мэт болсон зүйл |
ул мөр | а. Гишгээд үлдсэн ор - Цагаан цэрэгт хөөгдөн гарч ул мөрөө буруулан тэнэж яваа хар шүдэт хуаз хэмээх ажээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил б. [шилжсэн] Хүний туулж өнгөрүүлсэн амьдрал в. [шилжсэн] Хийсэн хэрэг, явдлын нотолгоо, баримт - Энэхүү их самууны эцсийн ул мөрийг таслан арилгах явдалд дор бүрнээ идэвхийлэн оролцсон билээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил |
ул мөр буруулах | а. Замаа буруулан зугтах, мөрөө баллан буруулах; б. Хийсэн хэргээ баллах |
ул мөр шалгах | хэрэг явдлын нотолгоо баримтыг хайх |
ул мөргүй | юу ч үгүй, ямар ч нотлох юмгүй, сураг чимээгүй |
ул мөртэй | а. Хийсэн бүтээсэн юмтай б. Хэрэг явдлын үлдээсэн баримт, нотолгоотой |
ул суурь | хашир догь, хариуцлагатай |
ул суурьтай | нухацтай |
ул үндэс | иш үндэс |
ул үндэсгүй | иш баримтгүй, ор үндэсгүй |
ул үндэстэй | иш үндэстэй |
хэл ул | а. Яриа хөөрөө б. Хэл чимээ, сураг |
ул мөргүй болгох | ор мөргүй, юу ч үгүй болгох |
ул мөс - гол усны ёроол хэсэгт гэсээгүй мөс.
Гол гарахад ул мөсөнд тэмээ хальтраад
Д.Сумъяа2015-05-09 18:41:18
Тус толь нь Мөнхгал компанийн зөвшөөрлөөр монгол бичгийн 'Menksoft 2012' үсгийн тиг хэрэглэж байна.
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монгол хэлний их тайлбар толь 2016 он