СУР I

1. Идээлж болгосон шир арьсыг элдэж урт зүссэн нь - Миний олсон муу сур тасраад өнөө золигт чинь даруулах дэлгэрэнгүй... С.Удвал. Их хувь заяа., сур элдэх (сур үрж зөөлрүүлэх) - Хиа зүүн гэрт орж тэнд сур элдэж суусан Магсаржавт: -Хүү минь багш дуудлаа- гэхэд тэр түргэн бослоо. С.Удвал. Их хувь заяа., сураар баглах (элдэж зөөлрүүлж, боловсруулсан сураар ороож боох) - Ачаалахад бэлэн болгож сураар багласан авдар байна. Ц.Дамбадорж. Толбо нуур., гөрмөл сур (сүлжсэн сур) - Данзангийн хувцсыг тайлж, нарийн гөрмөл сураар ороолгодог билээ. Ц.Дамдинсүрэн. Гологдсон хүүхэн., сур бөлжин (багаж хэрэгслийг бэхлэхээр нарийн сурыг сүлжин зангидсан гархи), суран аргамжаа (сураар хийсэн аргамжаа) - Суран аргамжааны нэг үзүүрийг бэхлэн уяж нөгөө үзүүрт битүү гогцоо гаргана. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., суран бүс (сураар хийсэн бүс) - Өргөн шар сураг бүс бүслэх юмсан гэж бодно. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал., суран жолоо (сураар хийсэн жолоо), суран ногт (сураар хийсэн ногт), суран оосор (сураар хийсэн оосор) - Суран оосортой хүрэн савхин саванд ном дэвтэр хийжээ. П.Хорлоо. Түүвэр зохиол., суран хуйв (нарийн сурыг эрчлэн хийсэн хуйв) - Цоройлон зүтгэвч суран хуйв улам чивчрэн чангарна. Ч.Чимид. Хавар намар., ганзагын сур (ганзагалсан юмыг бэхлэн уях зориулалттай нарийн сур), ташуурын сур (ташуурын үзүүрт байх сул сур) - Пил дандаа юм зажилдаг зантай болохоор ташуурын сур юм уу эсвэл морин дээрээсээ дэрсний толгой тасдан авч зажилж явдаг байлаа. Л.Түдэв. Нүүдэл., сур дээс [хоршоо] (юм татаж чангалах, боож баглахад хэрэглэх урт, нарийн бөх уяа) - Сур дээсийг залган нэгэн үзүүрийг хадны дээр ургасан мэт түлээнээс уяж... орхижээ. В.Инжаннаши. Хөх судар., сур татлага [хоршоо] (сур зэргээр хийсэн юм бөхлөх, боох уяа), *сурны амт үзүүлэх (сураар ороолгон зодох), сурсан юмыг сураар боодоггүй [зүйр цэцэн үг] (сурсан занг яаж ч өөрчилж болдоггүй гэсэн санаа), сур идэх нохой боов идэхээ болихгүй [зүйр цэцэн үг] (муу юм, муу дадлаа хаях хэцүү гэсэн санаа), сураа бүсэлж сурсан дуугаа дуулах [зүйр цэцэн үг] (дадсан заншсанаа л үйлдэх, хийх буюу хэвшсэн зуршсанаа л баримтлах гэсэн санаа), сур мэт сунаж сухай мэт улайх [зүйр цэцэн үг] (нам, бөх унтах гэсэн санаа);


2. Нарийн зүссэн сураар сүлжиж хийсэн хонгио, бөмбөг: сур харвах (а. Нумны хөвчийг татаж сум тээглүүлэн харвах - Бэлэг сэлттэй дэлгэрэнгүй... С.Удвал. Их хувь заяа; б. [шилжсэн] Гүйлгэх, чацга алдах - Хоолны хордлого болж ходоодоо эргэтэл бөөлжин “сур харваж” мажийх шахаж байсан удаа ч бий. С.Эрдэнэ. Өгүүллэгүүд), сурын цуваа (нум сум харвах дэс дарааллын цэс).

сур элдэх сур үрж зөөлрүүлэх
сураар баглах элдэж зөөлрүүлж, боловсруулсан сураар ороож боох
гөрмөл сур сүлжсэн сур
сур бөлжин багаж хэрэгслийг бэхлэхээр нарийн сурыг сүлжин зангидсан гархи
суран аргамжаа сураар хийсэн аргамжаа
суран бүс сураар хийсэн бүс
суран жолоо сураар хийсэн жолоо
суран ногт сураар хийсэн ногт
суран оосор сураар хийсэн оосор
суран хуйв нарийн сурыг эрчлэн хийсэн хуйв
ганзаганы сур ганзагалсан юмыг бэхлэн уях зориулалттай нарийн сур
ташуурын сур ташуурын үзүүрт байх сул сур
сур дээс юм татаж чангалах, боож баглахад хэрэглэх урт, нарийн бөх уяа
сур татлага сур зэргээр хийсэн юм бөхлөх, боох уяа
сурны амт үзүүлэх сураар ороолгон зодох
сурсан юмыг сураар боодоггүй сурсан занг яаж ч өөрчилж болдоггүй гэсэн санаа
сур идэх нохой боов идэхээ болихгүй муу юм, муу дадлаа хаях хэцүү гэсэн санаа
сураа бүсэлж сурсан дуугаа дуулах дадсан заншсанаа л үйлдэх, хийх буюу хэвшсэн зуршсанаа л баримтлах гэсэн санаа
сур мэт сунаж сухай мэт улайх нам, бөх унтах гэсэн санаа
сур харвах а. Нумны хөвчийг татаж сум тээглүүлэн харвах - Бэлэг сэлттэй морилон ирж шатар тавьж, сур харван саатаж найр тавьж явдаг байлаа. С.Удвал. Их хувь заяа; б. [шилжсэн] Гүйлгэх, чацга алдах - Хоолны хордлого болж ходоодоо эргэтэл бөөлжин сур харваж мажийх шахаж байсан удаа ч бий. С.Эрдэнэ. Өгүүллэгүүд
сурын цуваа нум сум харвах дэс дарааллын цэс
Ижил үг:

СУР II

СУР III