АРВАН
1. Ес дээр нэгийг нэмсэн нь - Одоо арав хоноход түрүүчийн хонь төллөнө биз дээ. Т.Рэнцэн. Шинэ даваа., арав арваар (арав арван хэсгээр хуваасан нь), арав гаруй (арваас илүү), арав хэр (баримжаагаар арав орчим), арав орчим (аравтай ойролцоо), арав шахам (арав арай хүрэхгүй), арван хоног (арван өдөр, арван шөнө);
2. Арвын тоо бүхий, арваар тэмдэглэгдсэн юм: арван нэгэн жилийн дунд сургууль (арван нэгэн жил суралцаж төгсөх дунд сургууль), дэлгэрэнгүй...арван тав (арван таван шагайг гурван мөр болгож өрөөд, түүнээс нэг шагайг нүдлүүлж, өөрчлөн тавьсан мөрнөөс нүдлэсэн шагайг таньж олдог тоглоом), арван төрөлт (хөнгөн атлетикийн спортын олон төрөлт), арван ухаан (их таван ухаан: дотоод ухаан буюу гүн ухаан, урлахуй, тэжээхүй (анагаах), дуун, шалгадаг (учир шалтгаан); бага таван ухаан: одон зурхай, зохист аялгуу, илт өгүүлэхүй (далд утга), сайтар найруулах, цам (бүжгийн) ухаан ордог), арван засгийн наадам (халхын ноёд Хэнтий ханыг тахидаг байсан уламжлалаар Түшээт хан, Сэцэн хан болон Богдын их шавь нийлж, богдын ордны өмнө жил бүр хийдэг байсан даншиг наадам), арван зүг (дөрвөн зүг, дөрвөн зовхис, дээд доод эдгээр арван зүг), арван найман там (халуун найм, хүйтэн найм, орчин хоёр), арван хар нүгэл (биеэр үйлдэх гурван нүгэл: алах, хулгай хийх, буруу хурьцал үйлдэх; хэлээр үйлдэх дөрвөн нүгэл: худал хэлэх, хов зөөх, дэмий чалчих, хэрүүл хийх; сэтгэлээр үйлдэх гурван нүгэл: илүү үзэх, хорлох хөнөөхийг бодох, буруу үзэл), арван цагаан буян (арван харын эсрэг, арван сайн үйл), арван хоёр жил (а. Дорно дахинд эрт цагаас эхлэн он, сар, өдөр, цагийг нэрлэж ирсэн уламжлалт цаг тооны дараалал, хулгана, үхэр, бар, туулай, луу, могой, морь, хонь, мич, тахиа, нохой, гахай зэрэг арван хоёр амьтны нэрээр нэрлэдэг он тоолол; б. Өдөр шөнийн 24 цагийг арван хоёр жилээр нэрлэн хувааж тоолох нь: шөнийн 23 цаг 40 мин - 1 цаг 40 минут хүртэл хулгана цаг; 1 цаг 40 минут - 3 цаг 40 минут хүртэл үхэр цаг гэх мэт болно. Үүнд: шөнө дунд хулгана цаг, өдөр дунд морин цаг байна), арав тав [хоршоо] (тийм ч олон биш) - Арав таван малаа, амин тэжээлийн голоо садан төрөлтэйгээ нийлж, хувааж идэж сураагүй. Д.Пүрэвдорж. Талын туяа., *арван сараа гүйцээсэн (бие бялдар, хүч чадал, зориг самбаа, ухаан санаа сайтай), *арван хуруу тэгш (юм бүхнийг жигд сайн, төгс төгөлдөр гүйцэтгэдэг), *арван хуруу шигээ мэдэх (маш нарийн, сайн мэдэх) - Явах замын уул даваа, ус голыг Дугар арван хуруу шигээ мэднэ. Н.Банзрагч. Зам., *аймхай хүн арав үхнэ (аймхай хүн айх бүрдээ л үхэх шахна гэсэн санаа), арван хуруу тэгшгүй, аавын хүү адилгүй [зүйр цэцэн үг] (хүн бүхэн адилгүй, хүний авьяас чадвар ч юм бүхэнд адилгүй гэсэн санаа), арван хурууны арыг барж, таван хурууны тарыг барах [зүйр цэцэн үг] (хүнд хэцүү ажлыг халшралгүй хийх), арван цагаан буянаар ам дүүрэн, арван хар нүглээр үйл дүүрэн [зүйр цэцэн үг] (хэлэх нь буян хандив, хийх нь нүгэл чивэл байдаг сайны мөргүй, саарын цээргүй хүн), арван мод огтлоход, зуун мод ургана [зүйр цэцэн үг] (өсөн үржиж, өөдлөн хөгжиж байгаа шинэ юм ялагдашгүй гэсэн санаа), арван хөлт хавч [амьтан] (дээд хавч хэлбэртний ангийн баг, хүнсэнд хэрэглэдэг);
3. Сар бүрийн арав дахь өдөр;
4. Арав дахь аравдугаар: арвын даваа (үндэсний бөхийн барилдааны арав дахь даваа);
5. [хуучирсан] Дундад зууны монголын төрийн цэрэг захиргааны зохион байгуулалтын доод нэгж: арван гэр (засаг захиргааны анхан шатны дэлгэрэнгүй...нэгж), аравны дарга (арваар хуваарилан зохион байгуулсан өрхийн ахлагч) - Цэрэг бүхэн арван дотор жагсах байраа андалгүй мэднэм. Б.Ринчен. Гүнж;
6. [тоглоом] Даалууны арван нүхт мод: улаан арав (зургаан нүх нь улаан, дөрөв нь хар юм уу цагаан өнгөтэй даалууны мод), хар дэлгэрэнгүй...арав (бүх нүх нь хар юм уу цагаан өнгөтэй даалууны мод);
7. [тоглоом] Хөзрийн арвын тоо бүхий мод: бундангийн арав (арвын тоотой, зүрхэн хэлбэр дүрс бүхий хөзрийн мод). дэлгэрэнгүй...style="font-size: 10px;">
© Монгол хэлний их тайлбар толь 2016 он
Нэвтрэх
Ашиглах заавар
