Олон нийтийн хамгийн сүүлд нэмсэн тайлбаруудын жагсаалт
- хоолой хаагдах бадган өвчин, нари өвчин - түдгэлзүүлэх - Баруун аймгийн зарим сумдад төөрөх будилах гэсэн утгыг илэрхийлдэг - дураара загинах - энд нэг үгийг төрөлхтөний, төрөлхтний гэж бичиж хоёр янзаар бичсэнийг засна уу. - харуулдах гэдэг нь хүлээх гэхээсээ илүү харамссан сэтгэлээ тайлахын тулд ямар нэгэн зүйл хийж сатаарахыг хэлнэ - Лхаржийлоо гэсэн Түвд үг. Монголжоод Хоржийлоо гэж дуудах болсон. Уухай гэсэн утгыг илэрхийлдэг - Ойрад уртын дууны аялгуу. Монгол уртын дууны томоохон салбар аялгуу. Дотроо үндсэн 7 зүйлээс бүрдэнэ. Үүнд:
-Баяд аялгуу
-Дөрвөд аялгуу
-Захчин аялгуу
-Торгууд аялгуу
-Урианхай аялгуу
-Өөлд аялгуу
-Мянгад аялгуу гэж хуваагддаг.
*Баяд аялгуу нь Увс аймгийн баяд угсаатан тархан суусан нутагт хамрагдах бөгөөд, өдгөө төвийн бүсийн зарим аймаг сумдад оршиж байна. Монгол уртын дууны ойрад салбарын баяд аялгуу нь хөгжлийн хувьд эртний хэв шинжээ хадгалсан боловч халх уртын дууны нөлөө туссан нь өвлөгчдийн дуулах ур чадвар, дууны урын сан, аялгуунаас мэдэгдэнэ.
*Дөрвөд аялгуу нь Увс аймгийн дөрвөд угсаатан тархан суусан нутагт хамрагдах бөгөөд, өдгөө төвийн бүсийн зарим аймаг сумдад оршиж байна. Монгол уртын дууны ойрад салбарын дөрвөд аялгуу нь хөгжлийн хувд нэн эртний царцмал шинжээ хадгалсаар байна. Үүнийг өвлөгчдийнх нь дуулах ур чадвар, дууны аялгууных нь шинж, дууны урын сан, зан үйлийн уламжлалт хэрэглээнээс нь мэдэж болно.
*Захчин аялгуу нь Ховд аймгийн захчин угсаатан тархан суусан нутагт хамраг - Нэг бухал өвснөөс ойролцоогоор 17-22 боодол /пресс гэж хэлдэг/ өвс гардаг аж. - Зэрэглээ - Дорноговь аймагт орших газрын нэр - Хотон эхнэрийн хамгийн гол гангараа буюу бусад ястангаас ялгарах онцлог гоёл чимэглэл нь үсний чачваг юм.Тухайн эмэгтэйг нөхөрт гарахад үсийг нь хоёр сүлжээд чачваг зүүдэг заншилтай.
- Хий - уухай туухай баатар ууцан дундуураа тасархай баатар - Мультикультурализм - баас - гэрша дээл - өрмөг. Ноос, олс зэргээр нэхсэн нэгэн зүйлийн бөс даавуу. - Хаха суга - машин - толь - тальк буюу магнийн исэл нэртэй эрдэс бодисыг танар гэж хэлдэг - Сибирь Ерөндөгөнө (Тэмээн хөх)- Vincetoxicum sibiricum (L.) Decne.
Tаних шинж: Yндэс эгц бөгөөд урт. Иш vсэрхэг, 15-30 см өндөр, эгц ганц юмуу цөөвтөр, vзvvрээдээ мөчирлөг. Навчис жагтан байрлалтай, шугамархуу, 2-4 см урт, 1-3 мм өргөн, хурц vзvvртэй, сийрэг тачир vстэй. Богиновтор цацгархуу баг цэцэг нь ишний vзvvр хэсгийн навчны суганд байрлана. Дэлбэ бvдэг шаргал, 3-4 мм урт, цагирган титэм 2 мм өндөр, дээд ирмэгтээ хальслаг цагаан шvдлэгтэй. Хэтэвчин жимс гонзгой юлдэрхvv, 4-7 см урт, 1.5 см өргөн, vсэрхэг. Yр том, 5 мм урт, хавтгай, хvрэвтэр өнгөтэй, урт шигvv торгомсог цомцогтой.
Тархалт: Хангай, Монгол Дагуур, Хянган, Монгол Алтай, Дундад Халх, Дорнод Монгол, Их нууруудын хотгор, Олон нуурын хөндий, Дорнод Говь, Говь Алтай, Зvvн гар, Алтайн өвөр, Алашааны Говь. Дундговьд: Бvх сумын нутагт тохиолдоно.
Ургах нөхцөл: Цөл, заримдаг цөл, хээрийн бvсийн уул ба толгодын чулуурхаг ба хайргархаг хажуу, асга хадны ёроол, сайр, жалга, элсэнцэр хөрстэй газар ургана.
Ач холбогдол: Мал идвэл хортой, эмийн ургама - ёс зүйн дүрэм - эрдэм сурахаар ирдэг танхим
- манай гэрт орог - Эмэгтэй хүн хөнгөнөөр бие засах - шашны зүйл - үйл үг - noz avah - Зэлмэн -эртний овог. Ургийн овог - Баярлах - Баяжих - зөрүүдлэх, эсрэг зүтгэх - Тэнэг - гар нийлэх - гар нийлэх - гар нийлэх - манжин - уул уурхай
- 19 оронтой тооны Монгол нэр - машин - хавчуурга - хөдөө - эхнээсээ бүтэхгүй - хөл газар хүрэхгүй явсан нохой яс зуух - Шатрын гол зэвсэг БЭРС нь Арабын цэцэн мэргэн гэсэн үгнээс гаралтай. - улаач - далан түрүү- багц цагаан дэлбээ бүхий цэцэгт ургамал - үг - zav tsaggui youm ni bvtehgui - Хиймэл нуур үүсгэх зорилгоор барьсан боомт. - Г. үхэх - ХӨХ - Мөн 3 чавхдсыг зэрэг эгшиглүүлэн тоглодог хөгжмийн зэмсэг - адилхан үйлтэй - царигтай - сэмхэн бичих - Бас боржгин, хатгин гэдэгтэй адил овгийн нэр ч байж болох юм. - чамайгдаа - Ноос цувих - онцгой сайхан - 1852 м нь зөв юм биш үү? - эмээлийн олом гэж байдаг. Эмээлийг морины нуруунд тогтоох уяа, бүслүүр - Догшин Иван хааны зоогийн ширээнд зоодой загас тэргүүтэн өржээ. - het jijig zuiliig haruulah bolomjtoi
- биеийн байцаалт - гуталыг нутгын ярианд гос гэдэг бололтай, гоутал ба госны нарин ялгаа нь гэвэл хатуу ширин ултай нь гос болно. - Хараалын үг - Хараалын үг - Ар гашун - Захчин ястны гутал - паарай-гэж нэгэн төрлийн тоглоом. шоо орхиж тоглоно.Төвөд гаралтай тоглоом. Хуучин Сайн ноён хан аймгийн Далай Чойнхор вангийн хошууны нутгаар тоглоно. - даадар овог-Архангай аймгийн Цахир суманд даадар овогтой бүлэг хүмүүс бий. Тэд даадар гэдэг үгийг хангарьд төрлийн шувууны нэр гэж ярилцдаг. - ᠬᠠᠩᠭᠢᠨᠠᠮᠠ ᠨᠠᠷᠢᠨ ᠦᠨᠳᠡᠷ ᠳᠠᠭᠤᠨ - Сэргэг хурц - Ийм болох биш тийм болох ч биш учир явдалд толгой тархи хүрэлцэхгүй, сэтхэхүй мөхөсдөхөөс болж яаж хихү яаж хариулахаа мэдэхгүй байдалд хүрч удтал мэлрэн зогсох үйл. - Шонтуул （Picidae） шовуу, 220 илүү төрөл зүйлтэй, биеийн урт нь90~560mm , хүзүү ба хөл нь ахарцар, 3 буюу 4 хуруутай, нарийн урт бөгөөд хатуу хоншоороо моды дотор нуугдсан хортой хорхойг тогшиж нарийн урт бөгөөд үргээстэй хэлээр наалдуулан гаргаж иддэг тул <ойгын эмч> цолтой байдаг. - Нуурын ус наранд халж доторх чулуу бүлээсэх - Гялалзаж их сайхан харагдах
