1. Дотор, далд байсан юм гадагш шилжин байрлах, ил болох: будаг нь гарах (а. Будаг нь арилах; б. Далд дэлгэрэнгүй...байсан будаг нь илрэх), баас гарах (а. Хүндээр бие засах, өтгөн мөр үзэх; б. [шилжсэн] Машид айх; в. Үйл ажлын муу дутагдал илрэх), гадаа гарах (гадагш гарах), гэрээс гарах (а. Гэр, хашаа зэргээс гадагш явах; б. [шилжсэн] Хадамд очих), нутгаас гарах (нутгаасаа гадагш явах), салхинд гарах (цэвэр агаарт явах, зугаалах) - Онгоцны буудлын тоосонд дарагдаж суухаар салхинд гарах нь зүгээр юм даа. С. Пүрэв. Буудлын талбайд., хаалгаар гарах (үүдээр гадагш гарах) - Машин хашааны хаалгаар гарах үед, Батхүү Чимгээг харвал, Чимгээ гараа өргөөд, тэгснээ нүдээ арчиж харагдав. Б. Бааст. Дуусашгүй хайр., эмнэлгээс гарах (эмчлүүлж дуусаад гэртээ харих), хотоос гарах (хотоос гадагш зайдуу явах), хөдөө гарах (суурин газраас гадагш явах) - Амралтын өдрүүдэд түүнийг сумын ажлаар хөдөө томилсон боловч хүүхдүүд аялалд явъя гэж гуйсан тул арга буюу хөдөө гарах ажлаа хойшлуулаад ийнхүү явжээ. Д. Гармаа. Хөгжөөнтэй туужууд., орох гарах [хоршоо] (тогтворгүй их хөдөлгөөнтэй байх, нааш цааш явах) - Үүгээр орох гарах бүрт гаалийн тэмдгийг зовлонгүй авахын тулд тэдэнд үхэр мал, ховор барааг үнэгүй хаяж, алсын замын садааг арилгаж явдаг нь түүний гэм биш зан билээ. Т. Султаан. Сүмбэр уулс., гарахын тийн ялгал [хэл шинжлэл] (Монгол хэлний долоон тийн ялгалын нэг);
2. Төрөх:
ихэр хурга гарах (ихэр хурга төрөх),
гарсан бие нь ган, төрсөн бие нь төмөр [зүйр цэцэн үг] (эрүүл
дэлгэрэнгүй...чийрэг), *гараагүй байж эцгийн адуу хариулав гэх (худал хэлэх);
3. Зайлах, салж ангижрах, хагацах:
ажлаас гарах (ажлаас халагдах),
амь гарах (а. [амьтан] үхэж амьсгалаа хураах; б.
дэлгэрэнгүй...Аюул хөнөөлөөс амьд үлдэх) - Хурдан л явбал амь гарах юм шиг санагдав. Р. Ганбат. Хужир нугадаа очих юм сан., архи гарах (а. Согтуу нь арилах; б. Архины чанар сайн байх) - Түүний нэг авьяас нь гэвэл айраг бүлж байгаа чимээнээр тэр айлын айраг хир зэрэг иссэн, хэчнээн ус соливол хэр зэргийн архи гарах, түүнээс хэдэн аяга уувал өөрт нь хангалттайг мэддэг билээ. Л. Түдэв. Нүүдэл суудал., цус гарах (цус гоожих), гараас гарах (а. Ажил үйлийг бүрэн хийж дуусгах - Гараас гарах дөхсөн хүрэн даавуу дээлийн товч шилбэ хадаж байв. “Цог” сэтгүүл; б. Өсөж бойжиж бие даах, хүний асрамж хэрэггүй болох - Чи гараас гарсан ганц хүүхэд аваад байж яагаад чаддаггүй билээ. С.Удвал. Анхны арван гурав; в. Зайлах, мултрах - Бага жаахан охин минь Балганы гараас гарахгүй. Д.Нацагдорж. Зохиолууд), зугтаж гарах (зугтаж зайлах) - Харанхуйг далимдуулан зайлж зугтаж гарах арга байдаг болов уу? Л.Түдэв. Улаан долгион., махнаас гарах (мах идэхгүй цагаан хоолтой болох), тамхинаас гарах (тамхи татахгүй болох), хоолноос гарах (хоол идэж чадахгүй болох, хоолонд дургүй болох), хэргээс гарах (а. Ял хэргээс мултрах, суллагдах; б. Хэрэглэх аргагүй болох), ялаас гарах (ялаас ангижрах), *хэл ам гарах (а. Хэрүүл шуугиан гарах; б. Хов жив яригдах);
4. Юмны үүсэн бий болох:
алдаа гарах (алдах, осолдох),
алдагдал гарах (алдагдал учрах, алдагдалд орох),
дэлгэрэнгүй...ашиг гарах (ашиг олох, ашиг бий болох), аюул гарах (аюул бий болох, аюул үүсэх), бололцоо гарах (бололцоо бий болох, боломжтой болох), газар гарах (ногоо цухуйх), гай гарах (гай тохиолдох), гал гарах (а. Түймэр асах; б. Шөнийн цагт алсад гал үзэгдэх) - Хаа нэгтээ аюул осол болох вий, эсвэл улин шуугих салхинд савчин буй цахилгаан утаснаас гал гарах бий, манаач унтах вий гэж үргэлж сэтгэл нь зовно. Д. Гармаа. Уулс өвгөрөх цаг., гарз гарах (гарз учрах), дайн гарах (дайн үүсэх), дуу гарах (дуугарах) - Заримдаа исгэрэх, заримдаа хүржигнэх дуу гарах нь осолгүй үнэн. П. Хорлоо. Багш., жил гарах (жил эхлэх), жүжиг гарах (жүжиг тоглох), зав гарах (завтай болох, чөлөөтэй болох), зай гарах (зай завсартай болох), зам гарах (а. Зам бий болох; б. Замыг хөндлөн огтолж явах), идэш гарах (идэх юм элбэгших), кино гарах (кино үзүүлэх) - Хүмүүс ч төдөхнөө пиг дүүрч, кино гарах цаг боллоо. Ш.Ванчаарай. Нугын цэцэг дэлгэрэхээр., концерт гарах (концерт тоглох), мөр гарах (а. Юмны ор мөр үлдэх - Энэ өдрөөс хойш сургууль хүрээ хоёрын хооронд гүйсэн олон тооны хүүхдийн нүцгэн хөлийн мөр гарах болсон юм. П. Хорлоо. Багш; б. Шинэ журам бий болох), ногоо гарах (ургамал ногоо ургаж дэлгэрэх), орон тоо гарах (ажлын байр бий болох), сорви гарах (а. Яр шархны ул ором үлдэж тогтох; б. Үйл ажлын ямар нэг сэдэв цухуйж илрэх), улай гарах (амьтны сэг шинээр бий болох), ус гарах (а. Ус бий болох, устай болох; ус нэвчин ундрах; б. Усыг гаталж нэвтрэх) - Дэндэв доошлох тусмаа хатуурах дагжир газрыг гар хайрлахгүй ухаж байхдаа хэдэн зуун адууг нэг амиар услаад гаргачихдаг элбэг ус гарах юм гэж нэгээхэн ч зүүдлээгүй. Б. Догмид. Адууны тэнгэр., утаа гарах (утаа бий болох, утаа үзэгдэх) - Хажууханд чинь утаа гарах тоонотой, урагшаа харсан үүдтэй айл байсаар байтал хээр хөдөө хэц дэрлэн хэвтэж байхыг бодоход та замын зан мэдэхгүй, айлд бууж аяганы амсар зуух дургүй хүн бололтой. Б. Догмид. Амьдын жаргал., уур гарах (а. Хилэн намжиж дарагдах; б. Усны уур хөөрөн үзэгдэх), үнэр гарах (үнэр ханхлах), үүл гарах (үүлших), хөлс гарах (а. Биенээс хөлс дааварлах; б. Ажил хөдөлмөрт хүч гаргах), - Дугар ар зооноосоо наранд шаруулан хөлс гарах боловч ер амсхийсэнгүй тэргээ арчиж цэвэрлэн, тосолж байлаа. Н. Банзрагч. Зам., хүүхэд гарах (а. Төрөх; б. Хүүхэд гадагшаа гарах), хэрэг гарах (үл бүтэх явдал үүсэх, хэрэг дэгдэх) - Чи ахайтантай уулзахаар хэд хоноод хөдөө тийшээ нэг явах хэрэг гарах байгаа. Ж. Пүрэв. Аянга., цаг гарах (завтай цаг бий болох), цагаа гарах (цагаан идээ элбэгших), цагаан мах гарах (хошного урваж гадагш гарах), чимээ гарах (а. Чимээ сонсогдох - Зурсан зураг, төрсөн төөрөгт ямраар заасан байна, түүнийг хэнбугай ч тойрч гарч чадах биш дээ гэсэн шүү орон гаран бодол хэлхэн хөрвөөж хэвттэл санаа дагаад ч тэр юмсан уу майхны гадаа хүний хөлийн чимээ гарах шиг боллоо. Б. Догмид. Нэхэл хатуу орчлон; б. Аливаа хүссэн юм уу, эрж буй зүйлийн сураг дуулдах), шөл гарах (махны шим шүлт нь чанасан усандаа буух), шүд гарах (амьтны шүд ургаж цухуйх), яр гарах (яр бий болох), *нүднээс гарах (ихэд турж эцэх, царай зүс муудах);
5. Далд байсан юм ил болох:
нар гарах (а. Нар мандаж эхлэх -
дэлгэрэнгүй...Муу тэрэг нь ч ер саатсангүй явсаар нар гарах үед Сэлэнгийн хөвөөнд ирлээ. Н. Банзрагч. Зам; б. [шилжсэн] Хүсч мөрөөдөж байсан зүйл нь сэтгэлчлэн бүтэж баяр хөөр болох, баярлах), сар гарах (а. Сар мандах - Шөнө орой сар гарах сайхан. Д. Нямсүрэн. Дөрвөн цаг; б. Жилийн арван хоёр сарын нэг нь эхлэх - Хангай дэлхий хүн, малыг ав адилхан зовоосон хахир хатуу өвлийн улирал арайчүү дуусах тийшээ хандан, хаврын эхэн сар гарах ойртсоор байлаа. С. Надмид. Хар нүдэн), нүд гарах (цас хайлж газар цоохортох), *цагаандаа гарах (а. Ичих айхаа болих, хээгээ алдах; б. Хүн чанараа алдах);
6. Гатлах, гэтлэх, туулах, нэвтрэх, алгасаж өнгөрөх:
гүүрээр гарах (гүүрээр нэвтрэх) -
дэлгэрэнгүй...Уулын гол эрт хөлдөж, нааш цаашаа зорчих хүн заавал гүүрээр гарах гэж мурий тойруу зам дагаж явалтгүй болов. П. Баярсайхан. Чулуу., усаар гарах (ус туулах, ус гатлах), хашаа тойрч гарах (хашаа тойрч өнгөрөх), уулан дээгүүр гарах (уулаар нэвтрэх), хил гарах (хил нэвтрэх), гол гарах (гол гатлах) - Ерөө голыг гатлан гарах нөхцөлгүй байсан юм. Д.Сүхбаатарын тухай дуртгалууд;
7. Юманд авирах, асах, хүрэх, явах:
анд гарах (анд явах) -
дэлгэрэнгүй...Ялангуяа уулын асга хадыг харахад оройн сэрүүн шөнийн харанхуйгаар анд гарах өлөгчин чоно үүрнээсээ гарч ирээд энэ эзгүй тал хөндий рүү ажиглан эвшээлгэж суугаа болов уу гэмээр санагдлаа. П. Лувсанцэрэн. Хөдөөгийн дуун., ууланд гарах (ууланд авирах), шат өөд гарах (шатаар авирах), толгой дээр гарах (а. Уулын толгойд авирах; б. [шилжсэн] Эрхшээл нь хэтрэх - Задарсан боолууд толгой дээр гарах нь гээч. Ж. Бямбаа. Бүсгүйн заяа);
8. Ажил үйлд явах, үүрэг хүлээн гүйцэтгэх:
мал дээр гарах (а. Малчин болох; б. Мал бүхий газар очих)
дэлгэрэнгүй...- Хүүхдүүд илгээлт аван бөөнөөрөө мал дээр гарах хөдөлгөөн өрнөлөө. С.Лочин нар. Галтай залуу нас., манаанд гарах (манаа манах), оторт гарах (оторлох, отроор явах) - Хоёр оны зааг дээр цас их орж, адуу оторт гарах боллоо. Б. Бааст. Дуусашгүй хайр., тэтгэвэрт гарах (гавьяаныхаа амралтанд гарах) - Хоёр жилийн дараа би тэтгэвэрт гарах болж байгаа хүн. С. Лочин. Сэтгэлийн өнгө., хадланд гарах (өвс тэжээл бэлтгэж авах ажлаа эхлэх) - Чи тэгээд юу гэж шийдэв? Хадланд гарах уу?. П. Баярсайхан. Хөгшид;
9. Аливаа нэгэн үйлийг гүйцэтгэж эхлэх, уг үйлдээ ихэд хичээн ажиллах утга:
ам гарах (амлах, андгайлах) -
дэлгэрэнгүй...Дамбийд бүхэл бүтэн багийг захируулсан ч гэсэн ийм их газар тарина гэж ам гарах зүрх байхгүй. Л. Түдэв. Нүүдэл суудал., бичиж гарах (бичиж эхлэх, ихэд бичих), загнаж гарах (аашилж эхлэх, ихээр загнах) - Гэртээ ирээд намайг тархи толгойгүй загнаж гарах юм байх гэж бодон хүлээж суув. С. Лочин. Сэтгэлийн өнгө., идэж гарах (идэж эхлэх), ярьж гарах (ярьж эхлэх, ихээхэн ярих), урсгаж гарах (а. Усыг ихээр урсгах; б. [шилжсэн] Бэлэн үг хөврүүлэн ярих, түгдрэлгүй шуудхан яриад байх) - Тоодогийн адуун сүргийн манлай гээд л урсгаж гарах нь тэрээ. Т.Рэнцэн. Шинэ даваа., магад гарах [хуучирсан] (шашны ёсонд гэлэн санваар сахиж тойн болох);
10. Болох
- Эвий муу Доохүү чи бас одоо цагийн монгол Жюль Верн гарах нь ээ дээ. Л.Түдэв. Нүүдэл;
11. Үгүй болох:
цээр гарах (цээр арилах),
чийг гарах (хуурайших);
12. Ямар нэгэн юмыг олж авах:
гарах жил (шинэ он эхлэх),
буханд гарах (үнээ хээл авах),
дэлгэрэнгүй...гэдэс гарах (а. Гэдэс нь ил харагдах; б. [шилжсэн] Сайн цадах), нэр гарах (а. Нэр нь дуудагдах; б. Алдарших), хээл гарах (мал гэдэс гарах, өвс ногоонд сайн цадаж тэвээрэх), эрд гарах (нөхөртэй болох) - Охины чинь эрд гарах цаг аль хэдийн болсныг та мэдэхгүй байна гэж үү? В.Шарма. Таван сургамж.
- будаг нь гарах - а. Будаг нь арилах; б. Далд байсан будаг нь илрэх
- баас гарах - а. Хүндээр бие засах, өтгөн мөр үзэх; б. [шилжсэн] Машид айх; в. Үйл ажлын муу дутагдал илрэх
- гадаа гарах - гадагш гарах
- гэрээс гарах - а. Гэр, хашаа зэргээс гадагш явах; б. [шилжсэн] Хадамд очих
- нутгаас гарах - нутгаасаа гадагш явах
- салхинд гарах - цэвэр агаарт явах, зугаалах
- хаалгаар гарах - үүдээр гадагш гарах
- эмнэлгээс гарах - эмчлүүлж дуусаад гэртээ харих
- хотоос гарах - хотоос гадагш зайдуу явах
- хөдөө гарах - суурин газраас гадагш явах
... үргэлжлүүлэн харах ...- орох гарах - тогтворгүй их хөдөлгөөнтэй байх, нааш цааш явах
- гарахын тийн ялгал - Монгол хэлний долоон тийн ялгалын нэг
- ихэр хурга гарах - ихэр хурга төрөх
- гарсан бие нь ган, төрсөн бие нь төмөр - эрүүл чийрэг
- гараагүй байж эцгийн адуу хариулав гэх - худал хэлэх
- ажлаас гарах - ажлаас халагдах
- амь гарах - а. [амьтан] үхэж амьсгалаа хураах; б. Аюул хөнөөлөөс амьд үлдэх
- архи гарах - а. Согтуу нь арилах; б. Архины чанар сайн байх
- цус гарах - цус гоожих
- гараас гарах - а. Ажил үйлийг бүрэн хийж дуусгах - Гараас гарах дөхсөн хүрэн даавуу дээлийн товч шилбэ хадаж байв. “Цог” сэтгүүл; б. Өсч бойжиж бие даах, хүний асрамж хэрэггүй болох - Чи гараас гарсан ганц хүүхэд аваад байж яагаад чаддаггүй билээ. С.Удвал. Анхны арван гурав; в. Зайлах, мултрах - Бага жаахан охин минь Балганы гараас гарахгүй. Д.Нацагдорж. Зохиолууд
- махнаас гарах - мах идэхгүй цагаан хоолтой болох
- тамхинаас гарах - тамхи татахгүй болох
- хоолноос гарах - хоол идэж чадахгүй болох, хоолонд дургүй болох
- хэргээс гарах - а. Ял хэргээс мултрах, суллагдах; б. Хэрэглэх аргагүй болох
- ялаас гарах - ялаас ангижрах
- хэл ам гарах - а. Хэрүүл шуугиан үүсэх; б. Хов жив яригдах
- алдаа гарах - алдах, осолдох
- алдагдал гарах - алдагдал учрах, алдагдалд орох
- ашиг гарах - ашиг олох, ашиг бий болох
- аюул гарах - аюул бий болох, аюул үүсэх
- бололцоо гарах - бололцоо бий болох, боломжтой болох
- газар гарах - ногоо цухуйх
- гай гарах - гай тохиолдох
- гал гарах - а. Түймэр асах; б. Шөнийн цагт алсад гал үзэгдэх
- гарз гарах - гарз учрах
- дайн гарах - дайн үүсэх
- дуу гарах - дуугарах
- жил гарах - жил эхлэх
- жүжиг гарах - жүжиг тоглох
- зав гарах - завтай болох, чөлөөтэй болох
- зай гарах - зай завсартай болох
- зам гарах - а. Зам бий болох; б. Замыг хөндлөн огтолж явах
- идэш гарах - идэх юм элбэгших
- кино гарах - кино үзүүлэх
- концерт гарах - концерт тоглох
- мөр гарах - а. Юмны ор мөр үлдэх; б. Шинэ журам бий болох
- ногоо гарах - ургамал ногоо ургаж дэлгэрэх
- орон тоо гарах - ажлын байр бий болох
- сорви гарах - а. Яр шархны ул ором үлдэж тогтох; б. Үйл ажлын ямар нэг сэдэв цухуйж илрэх
- улай гарах - амьтны сэг шинээр бий болох
- ус гарах - а. Ус бий болох, устай болох ус нэвчин ундрах; б. Усыг гаталж нэвтрэх
- утаа гарах - утаа бий болох, утаа үзэгдэх
- уур гарах - а. Хилэн намжиж дарагдах; б. Усны уур хөөрөн үзэгдэх
- үнэр гарах - үнэр ханхлах
- үүл гарах - үүлших
- хөлс гарах - а. Биенээс хөлс дааварлах; б. Ажил хөдөлмөрт хүч гаргах
- хүүхэд гарах - а. Төрөх; б. Хүүхэд гадагшаа гарах
- хэл ам гарах - хэрүүл шуугиан үүсэх
- хэрэг гарах - үл бүтэх явдал үүсэх, хэрэг дэгдэх
- цаг гарах - завтай цаг бий болох
- цагаа гарах - цагаан идээ элбэгших
- цагаан мах гарах - хошного урваж гадагш гарах
- чимээ гарах - а. Чимээ сонсогдох; б. Аливаа хүссэн юм уу, эрж буй зүйлийн сураг дуулдах
- шөл гарах - махны шим шүлт нь чанасан усандаа буух
- шүд гарах - амьтны шүд ургаж цухуйх
- яр гарах - яр бий болох
- нүднээс гарах - ихэд турж эцэх, царай зүс муудах
- нар гарах - а. Нар мандаж эхлэх; б. [шилжсэн] Хүсч мөрөөдөж байсан зүйл нь сэтгэлчлэн бүтэж баяр хөөр болох, баярлах
- сар гарах - а. Сар мандах; б. Жилийн арван хоёр сарын нэг нь эхлэх
- нүд гарах - цас хайлж газар цоохортох
- цагаандаа гарах - а. Ичих айхаа болих, хээгээ алдах; б. Хүн чанараа алдах
- гүүрээр гарах - гүүрээр нэвтрэх
- усаар гарах - ус туулах, ус гатлах
- хашаа тойрч гарах - хашаа тойрч өнгөрөх
- уулан дээгүүр гарах - уулаар нэвтрэх
- хил гарах - хил нэвтрэх
- гол гарах - гол гатлах
- анд гарах - анд явах
- ууланд гарах - ууланд авирах
- шат өөд гарах - шатаар авирах
- толгой дээр гарах - а. Уулын толгойд авирах; б. [шилжсэн] Эрхшээл нь хэтрэх
- мал дээр гарах - а. Малчин болох; б. Мал бүхий газар очих
- манаанд гарах - манаа манах
- оторт гарах - оторлох, отроор явах
- тэтгэвэрт гарах - гавьяаныхаа амралтанд гарах
- хадланд гарах - өвс тэжээл бэлтгэж авах ажлаа эхлэх
- ам гарах - амлах, андгайлах
- бичиж гарах - бичиж эхлэх, ихэд бичих
- загнаж гарах - аашилж эхлэх, ихээр загнах
- идэж гарах - идэж эхлэх
- ярьж гарах - ярьж эхлэх, ихээхэн ярих
- урсгаж гарах - а. Усыг ихээр урсгах; б. [шилжсэн] Бэлэн үг хөврүүлэн ярих, түгдрэлгүй шуудхан яриад байх
- магад гарах - шашны ёсонд гэлэн санваар сахиж тойн болох
- цээр гарах - цээр арилах
- чийг гарах - хуурайших
- гарах жил - шинэ он эхлэх
- буханд гарах - үнээ хээл олох
- гэдэс гарах - а. Гэдэс нь ил харагдах; б. [шилжсэн] Сайн цадах
- нэр гарах - а. Нэр нь дуудагдах; б. Алдарших
- хээл гарах - мал гэдэс гарах, өвс ногоонд сайн цадаж тэвээрэх
- эрд гарах - нөхөртэй болох
