1. Хүн, амьтны бие төрхийг гаргадаг махны дотуур байх тулгуур хатуу эд - Ясыг мах чимэх, биеийг хувцас чимэх. дэлгэрэнгүй...Монгол зүйр цэцэн үг., загасны яс (загасны тулгуур хатуу эд), яс баригч (шарилыг хөдөөлүүлдэг хүн), яс мод (байшин барилга зэргийн их бие, гол болж байгаа мод), яс няслах (хүүр барих), яс цоож (хатуу чанга хорих шорон), ясан бариа (сүрьеэ, тэмбүү зэрэг өвчнөөс ясанд бий болсон бороо), ясан шүд (адууны дээд болон доод талын шүдний гол дундах хонхор нь бүгд арилж гүйцсэн нь), яс мах [хоршоо] (бие махбод) - Яс махад учраад баярлах уярахыг хэлэлцэх хэрэг үгүй. В.Инжаннаши. Улаанаа ухилах тэнхим., олон ясны уулзвар (ууцны яс, хоёр сүүжтэй нийлсэн хэсэг), яс угсаа [хоршоо] (яс үндэс, гарал үүсэл), яс үндэс [хоршоо] (гарал үүсэл), яс чац [хоршоо] (яс бие) - Яс чац яхирдуухан. “Цог” сэтгүүл., яс чөмөг [хоршоо] (яс болон чөмөг) - Нэгэн үг, хоёр бадагт сэтгэл санаа эрдэм ухаан харилцан яс чөмөгнөө нэвтрэлцэв. В.Инжаннаши. Улаан үүлний нулимс., яс шим [хоршоо] (шим шүүс, нүнжиг) - Яс шим өөр болбоос ураг барихуйд үл харшмуй. В.Инжаннаши. Хөх судар., яс шөрмөс [хоршоо] (булчин шөрмөс) - Завсар бүхий яс шөрмөсний хооронд оров. В.Инжаннаши. Хөх судар., *яс амрах (а. Аливаа ажил үйлийг хийж дуусгах, салж амрах; б. Ажил хөдөлмөр хийхгүй байх), *яс арьс болох (хүн, амьтны маш их турах, ясан хэлхээ болох) - Ганцхан шөнө тураад яс арьс болчихлоо. М.Цэдэндорж. Нэгэн дурлалын түүх., *яс барих (хүнийг оршуулахад анх гар хүрэх, шарилыг хүндэлж, ёсоор оршуулах) - Нүдийг нь аниулж, ясыг нь барих ураг элгэнгүй өнчин өрөөсөн өвчтэй хүнийг амьдаар нь нутаг дээрээ гээж нүүх феодалын хуучин заншил мөн ч харгис хатуу яа. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., *яс гаргах ~ яс заах (а. Мэрийх, чармайх, шамдах; б. Хатуужин тэсвэрлэх) - Чи яс зааж байна уу? Хэний морь унаж ирээд юунд тавьсан бэ? Хулгайлсан уу? гэж хашхиран асуугаад дахин гурван удаа ташуурдав. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., *яс булаалдсан нохой шиг (аливаа юмыг булаалдан хэрэлдэх), *яс горьдсон нохой шиг (хий горилон хүлээх) - За ер нь дэмий болох нь, ингэж яс горьдсон нохой шиг муугаа үзэхээ больё буцъя. Б.Бааст. Мухар цагаан ухна., *яс махны тасархай (садан төрлийн холбоотой хүн) - Би чинь хүний хүн, эд Галтын яс махны тасархай шүү дээ. З.Баттулга. Хөх тэнгэр., *яс өндөлзүүлэх (нас барсан хойно нь муу хэлэх) - Эцгийнхээ амьдад нь бүү хэл, үхсэн хойно нь ясыг нь өндөлзүүлэхгүй байх ухаан чамд байх л сан. З.Баттулга. Хөх тэнгэр., *яс хавталзах ~ яс хавтайх (айх эмээх, халшрах, ичих зовох, орох байх газраа олж ядах) - “Янжингийн нэр гараад ирэх вий” гэж Жамсран яс хавталзаж суусан бөгөөд одоо яг тийм байдалд оров бололтой. Ч.Чимид. Хавар намар., *яс хагацах (а. Төрөх; б. Хүнд ажлаас салах, суллагдах), *яс хаях (хоёр хүний хооронд хутган үймүүлэх, муудалцуулах) - Хүн, олны хуран цугласан газар юмны түрүүнд өлөлзөн өндөлзөн буруу зөвгүй муйхардан, идэвхтэй хүний тоонд орчихсон, бусдын хооронд яс хаяхдаа гойд авьяастай зарга заалхайд мөчөөгөө өгдөггүй хүн. С.Эрдэнэ. Шагнал., *ясаа амраах (биеэ зовоохгүй байх, амрах) - Бид ч гэсэн хөгшин ясаа амраая даа гэж Батбаяр сүүлийн удаа малаа эргэж үзэв. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., *ясаа тавих (оршуулах, үхэх) - Ай, ийм газар ясаа тавихад яах вэ гэж тагнай ташив. Д.Урианхай. Тайгын цагаан хус., *ясаа цайх (зовлон эдлэх, тамаа цайх), *ясаа цайтал хүлээх (үхтэлээ хүлээх), *ясан овоо босгох (хүн амьтныг үй олноор хөнөөх, хядах), *ясан хэдрэг болох (маш туранхай, нэн эцэнхий болох) - Морио эмээлтэйгээ ирснийг дуулаад нэг талаар баярлавч, цусан муу адасгыг зунжингаа хонинд унуулж ясан хэдрэг болгох юм хуна, тэгээд сүүдрээсээ үргээд тонгочиж байхыг нь харъя гэж аман дотроо хараал тавив. Л.Чойжилсүрэн. Морин төвөргөөн., *ясан хэлхээ болох (ясан хэдрэг болох) - Унасан морь нь ясан хэдрэг болсон юм байна шүү. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа., *ясыг нь яйчих ~ ясыг нь яйлах ~ ясыг нь үйлэх [яриа] (ихэд зодох, жанчих), *ясыг нь сорж, тарыг нь таних (сайн зовоож байж мэдэх), *ясыг нь цайлгах (алах), *ясыг нь янгинуулах (сэтгэл санааг нь ихэд зовоох), *найман ясанд хэлхсэн (маш туранхай, эцэнхий байдал), *хоёр яс салах ~ хоёр яс хагацах (а. Ихэд зовж байж амаржих, нярайлах; б. Хүнд хүчир болон хийх дургүй ажлаа хийж дуусахчаан болох), *шанааны яс нь гозойх (маш их турж эцэх) - Санааныхаа мууд, санааны яс нь гозойх. ААЗ;
2. Амьтны ясаар хийсэн эдлэл, юм:
ясан савх (ясаар хийсэн савх),
ясан сийлбэр (ясыг зорж хийсэн сийлбэр),
дэлгэрэнгүй...хөөргөний ясан халбага (ясаар хийсэн хөөргөний халбага);
3. Зарим жимс, жимсгэнийн дотор байх хатуу цөм, үр:
жимсний яс (жимсний дотор байх хатуу үр),
самрын яс (самрын
дэлгэрэнгүй...гадна талын хатуу хальс), хушганы яс (хушганы гадна талын хатуу хальс).
- загасны яс - загасны тулгуур хатуу эд
- яс баригч - шарилыг хөдөөлүүлдэг хүн
- яс мод - байшин барилга зэргийн их бие, гол болж байгаа мод
- яс няслах - хүүр барих
- яс цоож - хатуу чанга хорих шорон
- ясан бариа - сүрьеэ, тэмбүү зэрэг өвчнөөс ясанд бий болсон бороо
- ясан шүд - адууны дээд болон доод талын шүдний гол дундах хонхор нь бүгд арилж гүйцсэн нь
- яс мах - бие махбод
- олон ясны уулзвар - ууцны яс, хоёр сүүжтэй нийлсэн хэсэг
- яс угсаа - яс үндэс, гарал үүсэл
... үргэлжлүүлэн харах ...- яс үндэс - гарал үүсэл
- яс чац - яс бие
- яс чөмөг - яс болон чөмөг
- яс шим - шим шүүс, нүнжиг
- яс шөрмөс - булчин шөрмөс
- яс амрах - а. Аливаа ажил үйлийг хийж дуусгах, салж амрах; б. Ажил хөдөлмөр хийхгүй байх
- яс арьс болох - хүн, амьтны маш их турах, ясан хэлхээ болох
- яс барих - хүнийг оршуулахад анх гар хүрэх, шарилыг хүндэлж, ёсоор оршуулах
- яс гаргах ~ яс заах - а. Мэрийх, чармайх, шамдах; б. Хатуужин тэсвэрлэх
- яс булаалдсан нохой шиг - аливаа юмыг булаалдан хэрэлдэх
- яс горьдсон нохой шиг - хий горилон хүлээх
- яс махны тасархай - садан төрлийн холбоотой хүн
- яс өндөлзүүлэх - нас барсан хойно нь муу хэлэх
- яс хавталзах яс хавтайх - айх эмээх, халшрах, ичих зовох, орох байх газраа олж ядах
- яс хагацах - а. Төрөх; б. Хүнд ажлаас салах, суллагдах
- яс хаях - хоёр хүний хооронд хутган үймүүлэх, муудалцуулах
- ясаа амраах - биеэ зовоохгүй байх, амрах
- ясаа тавих - оршуулах, үхэх
- ясаа цайх - зовлон эдлэх, тамаа цайх
- ясаа цайтал хүлээх - үхтэлээ хүлээх
- ясан овоо босгох - хүн амьтныг үй олноор хөнөөх, хядах
- ясан хэдрэг болох - маш туранхай, нэн эцэнхий болох
- ясан хэлхээ болох - ясан хэдрэг болох
- ясыг нь яйчих ~ ясыг нь яйлах ~ ясыг нь үйлэх - ихэд зодох, жанчих
- ясыг нь сорж тарыг нь таних - сайн зовоож байж мэдэх
- ясыг нь цайлгах - алах
- ясыг нь янгинуулах - сэтгэл санааг нь ихэд зовоох
- найман ясанд хэлхсэн - маш туранхай, эцэнхий байдал
- хоёр яс салах ~ хоёр яс хагацах - а. Ихэд зовж байж амаржих, нярайлах; б. Хүнд хүчир болон хийх дургүй ажлаа хийж дуусахчаан болох
- шанааны яс нь гозойх - маш их турж эцэх
- ясан савх - ясаар хийсэн савх
- ясан сийлбэр - ясыг зорж хийсэн сийлбэр
- хөөргөний ясан халбага - ясаар хийсэн хөөргөний халбага
- жимсний яс - жимсний дотор байх хатуу үр
- самрын яс - самрын гадна талын хатуу хальс
- хушганы яс - хушганы гадна талын хатуу хальс
Ижил үг
