I
1. Агаар, ус үл нэвтрэх, орохооргүй, дэндүү бүгчим: битүү гэр (агааргүй бүгчим гэр);
2. Задгайн эсрэг утга; нүхгүй, гогцоогүй, салхи оруулахгүй, амгүй, мухар, гарцгүй гэсэн санаа:
битүү гогцоо (амгүй гогцоо),
дэлгэрэнгүй...битүү гудамж (мухар гудамж), битүү зангидах (гогцоогүй зангидах), битүү өвчих (тарвага, ямааны арьсыг яралгүйгээр буюу арьсан дотор нь махыг эвдэж янзлах, туламлах), битүү туурайт мал (адуу), битүү чихтэй (ээмэг зүүхэд зориулж, чихээ цоолоогүй), нар битүү үе (нар ургахаас өмнөх үе) - Чимид Арц Богдоос ирсэн хүүхэнтэй цуг нар битүү үеэр морджээ. С.Эрдэнэ. Хонгорзул. битүү гогцоо [тоглоом] (хүний хоёр гарын бугуйг холбож боогоод, тохойд угласан уяаг тайлахгүйгээр салгаж авах ухаан сорьдог наадам), битүү хилэн (нэгэн зүйл хилэн даавуу), битүү хөлслөх (морийг зузаан эдээр нэмнэн, зөөлөвтөр явдлаар хөлөргөх арга);
3. Ууранд болгосон, уураар жигнэсэн:
битүү хоол (банш, бууз, хуушуур зэрэг хоол),
битүү шөл (багахан шөлөнд
дэлгэрэнгүй...мах, ногоог амтлан хачирлаж хийгээд элдэж тосолсон гурилыг савны хананд наалдуулан хучиж жигнэж болгодог шөл), битүү жигнэх (бин битүү байдлаар уураар жигнэж болгох);
4. Их талбай эзэлсэн, орчныг нэлд нь хамарсан, бүрхсэн:
битүү сахал (эрүү шанааг бүрхэн ургасан сахал)
дэлгэрэнгүй...- Баян Болдын нас нь дөчөөд, толгой нь халзан, гэдэс нь бүдүүн, сахал нь битүү... Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., битүү хууз (эрүү шанаагаар үргэлж ургасан хууз сахал);
5. Хамаг бие эсвэл аль нэг эрхтэн бүхэлдээ хавантах байдал:
битүү хатиг (толгой нь ил биш бөгөөд цоорохгүй байсаар байгаа хатиг),
дэлгэрэнгүй...битүү шарх (дотор эрхтний гэмтэл), битүү хавдах (хавдсан газарт ил толгой шарх байхгүй);
6. Зай завсаргүй:
битүү дарах (зай завсаргүй дарах),
битүү цас (бүх газарт жигд орсон цас),
дэлгэрэнгүй...битүү нарс (дан нарсан ой) - Дээд шивээний баруун этгээдийн уул нь битүү нарс ургасан байлаа. С.Буяннэмэх. Түүвэр зохиол;
7. [шилжсэн] Далд, нууцлаг, учир нь хялбархан үл олдох:
битүү болох (ил юм далд болох)
дэлгэрэнгүй...- Ийм цоорхой хүмүүс юунд битүү болов. В.Инжаннаши. Нэгэн давхар асар., битүү санаа (далд санаа) - Явдал нь цүлис, санаа нь битүү. В.Инжаннаши. Хөх судар., битүү гадарлах (дотроо таамаглах), битүү инээх (сэм инээх), битүү утга (далд утга, тодорхой бус), битүү үг (далд утгатай үг), битүү ичгүүрэн улайх (үл мэдэг улайх) - Гагцхүү битүүгээр ичгүүрэн улайсан өнгө үзэсгэлэн биш хүрэн царайд нь мэдэгдэсхийгээд байжээ. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., битүүгээр дургүйцэх (далдуур дургүйцэх) - Урьд өмнө нь үзэгдээгүй харгисаар давхар давхар алба гувчуур оноон татахыг битүүгээр дургүйцэн их л жигшиж байв. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., битүүдээ мэдэх (далдуур мэдэх), битүүдээ хардах (дотроо хардах) - Зарим нь битүүдээ сэжиглэж байлаа. С.Дашдэндэв. Улаан наран., битүү ёгт [хоршоо] (далд, давхар ёжилсон) - Баатар эрсийн байлдааны хэрэгт битүү ёгтоор самууруулан ярив. Замлин Сэнчиний намтар оршив., бүрхэг битүү ~ битүү бүрхэг [хоршоо] (учир битүүлэг) - Дикийн дотор ямар нэгэн бүрхэг битүү хардал, сэжиг таамаглал үл тасрав. Ж.Верн. Арван таван наст капитан;
8. Балар, хур, их:
битүү ой (балар шигүү ой),
битүү үүл (сиймхий цоорхойгүй нүүгэлтэж харанхуйлсан үүл),
дэлгэрэнгүй...битүү харанхуй (түнэр харанхуй) - Дээш харвал үүл бүрхсэн тэнгэр дарж, урагш харвал битүү харанхуй манаран үзэгдэнэ. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., битүү нүдээр харах (сэмхэн нууцаар ажиглах), битүү морь (урд өмнө нь уралдаж байгаагүй морь).
Ижил үг
