ЦАГААН  

1. Харын эсрэг өнгө, цас шиг өнгө: цагаан алаг (цагаан дээр ондоо өнгө хольцолдсон зүсэм), дэлгэрэнгүй...цагаан албат [хуучирсан] (баяд, ноёдын үнэлж авсан харьяат), цагаан алим [ургамал] (өндгөн хэлбэр өргөн навчтай, цагаан цэцэгтэй, ногоовтор, шаравтар шүүслэг жимстэй тураг мод, жимсийг нь идэж болно), цагаан алт (а. Химийн махбод; б. Мөнгөн цагаан өнгөтэй, үнэт металл, гоёл чимэглэл, цахилгаан техникт хэрэглэнэ), цагаан аран [ургамал] (уул өвс), цагаан арслан (домогт гардаг, өнгө цагаан нэг зүйл гөрөөс: цастын цагаан арслан), цагаан архи (тариагаар нэрж үйлдсэн нэгэн зүйл хатуу архи), цагаан арьстан (голдуу Европ, Америк, Азийн баруун болон өмнөд хэсэгт амьдардаг дэлхийн гурван том арьстны нэг нь), цагаан бөөм (хүн амьтны цусны бөөм, бие махбодыг хамгаалах үүрэгтэй), цагаан бурхан ~ цагаан цэцэг [цээрлэсэн] (бодоо өвчин), цагаан буурал (цагаан зүсэм дээр улбар сор бүхий морины зүсэм), цагаан будаа (тутарга), цагаан бүрээ (дун), цагаан гэгээ (үүр тэмдэгрэх үеийн, үдшийн харанхуй болохын өмнөх гэгээ), цагаан даавуу (цагаан өнгөтэй даавуу), цагаан дар-а эх [шашин] (хорин нэгэн дар-а эх бурхны нэг, цагаан дар-а эх бурхан нь элдэв аюул зовлон, өвчин зэтгэр, үл зохилдох зүйлс бүгдийг арилгаж, хүссэн хэрэг бүтэж, аз жаргал, нас буяныг арвижуулдаг хэмээдэг), цагаан дусал [хуучирсан] (цолмон гараг), цагаан идээ (монголчууд малынхаа сүү шимээр боловсруулсан зүйл зүйлийн идээний ерөнхий нэр, цагаан идээнд: өрөм, зөөхий, шар тос, цагаан тос, бяслаг, ээзгий, ээдэм, тараг, айраг, шимийн архи гэх мэт олон төрөл зүйл багтдаг), цагаан лаа (цагаан лад хорхойн ялгаруулдаг хялбар хайлдаггүй, лаа шиг эд: лаа болон үрлэн эмийн бүрхүүл хальс мэтийг хийнэ), цагаан лавай (хатуу бүрхүүл нь цав цагаан өнгөтэй далайн дунгийн нэг зүйл: дун), цагаан мах (хошногоны гадна үзүүр), цагаан мах урвах (хошногоны дотор салст үе суларч, урван гараад цухуйх эмгэг), цагаан мод хаях (цүү хаях, монголчуудын уламжлалт тоглоом), цагаан мөгөөрс (хоолойн мөгөөрс), цагаан мөнгө (а. Мөнгөөр хийсэн зоос; б. Ембүү, цалин, гулдмай мөнгө), цагаан нүд (а. Нүдний цэцгийн гаднах цагаан хэсэг; б. [шилжсэн] Хүнийг хялайн харах эвгүй харц), цагаан нэхий (өнгө будагт оруулаагүй хонь ямааны арьс), цагаан өвгөн [шашин] (а. Цамын дүр, Цагаан өвгөн буюу Лхачинцэрэнг байгалийн юмс, үзэгдэл, мал сүргийн эзэн гэж монголчууд эртнээс шүтэж ирсэн бөгөөд Цагаан өвгөнийг хүнд аз жаргал, баяр баясгалан, урт удаан нас хайрлаж, амьдралыг тэтгэгч болгож цамд гаргадаг; б. Аргын улирлын сүлд модны наадам дээр гардаг жүжгийн өвгөн), цагаан өдөр (тэнгэрийн эшийн арван өнгийн долоодугаар болох “цагаан”-д тохиолдох өдөр), цагаан салхи (хуурай зөөлөн салхи), цагаан сам (буудайн гурилыг давстай усаар зуурч нарийн болгон сувиад, ороон мушгиж тосонд чанаж болгосон нэг зүйл идээ), цагаан самсаа (зээрийн сүүлний хоёр хажуугаар ургасан үс), цагаан сар (а. [зурхай] Сарны зурхайн ёсны жилийн эхний сар, хаврын тэргүүн сар; б. Монголын уламжлалт төр ёсны их баяр - Цагаан сарын шинийн нэгэн болоод ирлээ дээ хө, цагаан эсгий гаднаа дэвсээд тэнгэр бурхандаа мөргөлөө дөө хө. Монгол ардын дуу), цагаан саарал (адууны цагаан цайвар өнгөтэй зүсэм), цагаан үүр (далайн хөвөөний хад чулууны завсар барьдаг алтгана урачийн үүр: далайн замгийг авчирч барьдаг бөгөөд тэр нь үнэт идээ, эмд орно), цагаан торго (цагаан өнгөтэй торго) - Цагаан торгон цамцыг хэндээ гэж оёх вэ дээ хө, цал буурал баянтай цагийг яаж барах вэ дээ хө. Монгол ардын дуу., цагаан сүлд (есөн хөхөлт цагаан сүлд буюу монгол улсын төрийн үйлс ариунаар мандан бадрахын бэлгэдэл төрийн сүлд) - Богд Чингис хаан усан морин жилтэй, дөчин таван өлзийдөө, гал барс жил, өвлийн сүүл сард Онон мөрний эхэнд есөн хөхөлт цагаан сүлдээ байгуулж, тугтам хаан суувай. Гүн Гомбожав. Гангийн урсгал., цагаан тамга (үсгийг нь хонхойлж сийлсэн учраас дарахад үсэг нь цагаан гардаг тамга), цагаан тамхи (хуурай навчин тамхийг хүжийн үнс зэрэгтэй найруулсан хамрын тамхи), цагаан тан (ману, гандагарь, лидэр, гажаагаар найруулан хийдэг: халуун өвчин, цайвар бор бадган, цусан халууныг арилгах үйлдэлтэй хэмээн, ус, цай, шөлөнд чанаж уудаг тан), цагаан тос (өрөм зөөхийг хайлж, шар тосыг нь авч үлдсэн цөвд ээзгий хольж боловсруулсан цагаан идээ), цагаан төмөр (цайрласан төмөр), цагаан тугалга (а. Химийн махбод; б. Зөөлөн болоод хялбар давтагдах мөнгөлөг цагаан өнгө бүхий төмөрлөг, юм гагнахад хэрэглэнэ), цагаан тугалгадах (ган, зэс, гууль зэрэг төмөрлөг эдлэлийн гадаргад цагаан тугалгыг хайлуулан түрхэх, хайлуулсан тугалганд дүрэх), цагаан уураг (өндөгний дотоод цэгээн), цагаан уураг (өндөгний шарын гадуурх цэгээн зүйл), цагаан хадаг (монголчуудын цагаан сараар хүнтэй золгохдоо барьж явдаг, хүнд бэлэг болгож өгдөггүй, сийрэг цагаан самбай хадаг), цагаан хоолой (а. Мөгөөрсөн хоолой; б. [шилжсэн] Дуу чангаруулагч, өсгөгч хоолой: цагаан хоолойгоор зарлах [хуучирсан] (дуу өсгөгчөөр зарлах), цагаан хувьсгал (махны хэрэглээг багасгах, эрүүл мэндэд тустай төрөл бүрийн амин дэмээр баялаг сүү цагаан идээг өргөн хэрэглэхийг уриалсан хөдөлгөөн) - Урт наслахын эх уурхай болсон сүү, цагаан идээг өргөн хэрэглэж, дараагийн ээлжид “Цагаан хувьсгалын” цанг цохьё. “Ардын эрх” сонин., цагаан цаас (цагаан өнгийн цаас), цагаан цогц (цусны цагаан бөөм), цагаан цэнхэр (цайвар цэнхэр өнгө), цагаан цэцгий (хүн амьтны хар нүдний гадуурх цэгээн хэсэг), цагаан чулуу (цагаан өнгийн чулуу), цагаан шороо (а. Цагаан өнгөтэй шороо; б. Цэрд), цагаан шүлэг (шүлэглэсэн жүжгийн зохиолд гол төлөв таван өлмийт ямба хэлбэрээр тохиолддог шүлэг), цагаан шүүдэр (намрын дунд сард буусан чийг), цагаан эд (голдуу мэдрэлийн эсээс бүрдсэн тархи, нугасны цагаан хэсэг), цагаан эрээн өнгө (цагаан дээр өөр өнгийн толбо бүхий өнгө), цагаан юм анагаах (эмэгтэй хүний умайн хүзүү, үтрээний салст дахь булчирхайн шүүрэл өтгөрөх эмгэг), гэгээн цагаан өдөр (өдрөөр, тунгалаг сайхан өдөр), ертөнцийн гурван цагаан [аман зохиол] (өсөхөд шүд цагаан, өтлөхөд үс цагаан, үхэхэд яс цагаан), хөнгөн цагаан (хялбар давтагдах, чанар хөнгөн, мөнгөлөг цагаан өнгөтэй төмөрлөг), хар цагааны газар (нүдэнд хар цагаан гэж ялгагдах зайтай газар), цагаан зуд (цасанд автаж, өвч бэлчээргүй болсон гамшиг), цагаан өмсгөл (а. Азийн зарим орны бэлэвсрэлийн хувцас; б. [хуучирсан] Монголчуулын цагаан сараар өмсдөг хувцас), цагаан монгол (Хөхнуурын монголчуудын өөр нэр), цагаан шуурга (цас хийсгэн бужигнуулах салхи), хар цагаан [хоршоо] (а. Хар болон цагаан өнгө; б. Эсрэг тэсрэгийн туйл), цагаан цэгээн [хоршоо] (цайвгар, цийлгэр өнгө), гэгээн цагаан [хоршоо] (а. Ариун цагаан; б. Гэрэлт өдөр), цагаан барс [зурхай] (хорин найман одон гэрийн өрнө зүгт орших долоон гэрийн ерөнхий нэр), цагаан баавгай [амьтан] (умард мөсөн далайд оршдог, цагаан зүс бүхий, хар хамар, тавагтай нэгэн зүйл баавгай), цагаан галуу [амьтан] (толгойдоо цагаан чандартай, сүүлний нь үзүүр цагаавтархан, загас барихдаа сайн, нэгэн зүйл шувуу), цагаан гургуул [амьтан] (эрэгчний нь өвөг, элгэн бие хар, ар тал нь цагаан, хар судалтай, сүүлний өд урт цагаан, эмэгчний нь бүх бие шар ногоон өнгөтэй нэг зүйл гургуул шувуу, хятадын өмнөд хэсгээр оршино, дэлхийд алдартай гоё шувуунд тооцогддог; цагаан хараа; ухаант цагаан шувуу), цагаан зарам [амьтан] (урт нь нэг сөөм, бие моголцогхон, ам бяцхан, өөш дэгээнд хялбар баригддаг нэгэн зүйл загас), цагаан дэглий [амьтан] (өд цагаан, хөл хүзүү урт, усны хөвөөгөөр оршиж, загас жараахай зэргээр хооллодог нэг зүйл шувуу), цагаан зээр [амьтан] (Монгол орны тал хээрийн бүс нутагт байдаг, цайвар шаргал зүстэй, өвс ихтэй бэлчээр дагаж олноороо сүрэглэн явдаг, туруутан баг, тугалмайтныхан овгийн амьтан), цагаан ирвэс [амьтан] (бүхэл бие нь цайвар бор, хажуугаараа бүдэг хар бидэртэй, сүүл урт, хүйтэн оронд амьдардаг нэгэн зүйлийн ирвэс), цагаан тэмээ [амьтан] (говь цөл, хээрийн бүсэд түгээмэл тархсан, бие бор, шар өнгийн хигтэртэй, хар алаг зүстэй, жижиг шавжаар хооллодог нэг зүйл аалз), цагаан могой загас [амьтан] (өнгө шаравтархан, могойтой төстэй, хайрсгүй нэгэн зүйл загас), цагаан өтөг [амьтан] (цагаан баавгай), цагаан сэлүүрт халим [амьтан] (далайн халимаас багахан, зоо цэнхэр, хэвэл цагаан, цэнгэг усанд амьдардаг нэг зүйл халим), цагаан тогоруу [амьтан] (өнгө цагаан, нүд нь цайвар шар, хошуу улаавтар, хөл улаан нэгэн зүйл тогоруу), цагаан тотиг [амьтан] (хүзүүндээ шар чандартай, жигүүр сүүл нь хар боловч үзүүр цагаан, нэгэн зүйл шувуу), цагаан туулай [амьтан] (чандага), цагаан үнэг [амьтан] (өнгө цагаан, бие нь жирийн үнэгнээс арай бага, үс нь зун буурал, өвөл цагаан болдог, умард туйлд байдаг нэгэн зүйл үнэг), цагаан хорхой [амьтан] (өнгө цагаавтар бөгөөд хавтгай, хүн, амьтны гэдэсний хөндийд шимэгчлэн амьдрах хорхой), цагаан хөмсөг [амьтан] (а. Шар цэгцгийгээс томхон, бие толгой улаавтархан, үргэлжлэн дуугарах нэгэн зүйл бялзуухай; б. Нүдний цэцгий нь улаавтархан, хөмсөг цагаан, хошуу харавтар, жигүүр эрээн, хөл нь шар, нэгэн зүйл бялзуухай), цагаан хилим [амьтан] (бие урт, ар нь үнсэн хөх өнгөтэй, өвөр тал нь цагаан, ам их, богинохон хос сахалтай, хайрсгүй нэг зүйл загас, голдуу гол мөрөнд амьдарч, хаварт мөрний урсгалыг сөрөн явж өндөглөнө), цагаан хэрэм [амьтан] (зүс цав цайм цэгээн нэг зүйл хэрэм, арьсаар нь хүрэм зэрэг хувцас хийнэ), цагаан чойрон [амьтан] (хошуу, хөл урт, хүзүү, толгой улбар хүрэн, ар чээж нь боровтор, нуур намагт оршиж, загас жараахай, хорхой шавжаар хооллон амьдарна, өдийг нь гоёлд хэрэглэнэ), цагаан шаазгай [амьтан] (40 сантиметр орчим урт биетэй, хошуу шовх, толгой хар, бие нь хөх саарал, жигүүр, сүүл нь цэгээн нэг зүйл шувуу, ихэнхдээ айлын ойролцоо амьдарч, модонд үүрээ засна), цагаан элэгт хараацай [амьтан] (гэрийн хараацай), цагаан эрвээхий [амьтан] (өдрийн эрвээхийн овгийн, цагаан шар, улаан шаргал, хар цоохор зүстэй, төөлүүр нь ногоон алаг, ихэнхдээ тачирхан хигтрээр хучигдсан байдаг нэг зүйл эрвээхий), цагаан ямуу [амьтан] (урт нь дөрвөөс таван хуруу, өнгө цагаавтархан, бараан бидэртэй, хайрсгүй, мөрөн голд орших нэгэн зүйл жижиг загас), цагаан ятуу [амьтан] (өвлийн цагт бие нь дун цагаан, хөлийн шилбэ, савар нь өтгөн өдөөр бүрхэгдэж, зун бор цоохор болдог, хад өндөр өвсөн дундуур хурдан гүйж аюулаас зайлдаг, дэлхийн сэрүүн бүсийн уулархаг нутаг, тундрт тархсан, Монголд Хөвсгөл, Хэнтийн уулст байдаг, дунд зэргийн биетэй шувуу), цагаан гаа [ургамал] (шаравтар үндэслэг иштэй, навч нь цувран ургадаг, цагаан, шаравтар цэцэг дэлгэрч, өндгөн хэлбэрт хонгорцог жимс суудаг олон наст өвслөг ургамал, иш, навчаар нь шаахай сүлжиж, үндэс нь эмд орно), цагаан галтас [ургамал] (нэг наст жижиг мөчир нь навчтайгаа хамт ургадаг, ганц бэлгэт цэцэгтэй, өндгөлжин зууван буурцагтай багавтар тураг мод, мод нь чанар сайтай, навч мөчир нь эмд орно, буурцгаар нь будаг хийнэ), цагаан гоёо [ургамал] (төмслөг маягийн махлаг үндэстэй, бөөрөнхий шар хүрэн иштэй, шар хүрэн навчтай, бор хүрэн цэцэгтэй, нэг наст өвслөг ургамал, бүхэл өвс нь эмд орно, бөөрний өвчин, өтгөн мөр хаагдахад ууна; аргамжийн цэцэг), цагаан голт мод [ургамал] (шулуун иштэй, ишийнхээ оройд багларан ургадаг том навчтай, жижигхэн цагаан цэцэгтэй мөнх ногоон бут, багавтар тураг мод, ишийн нь цагаан гол эмд орно), цагаан далдуу [ургамал] (хувхайрсан царс зэрэг модонд ургадаг, цагаан өнгөтэй, жинхэнэ мөөгний нэг зүйл, шим тэжээл нөхөх, эм болгож хэрэглэнэ), цагаан даль [ургамал] (өндөр ууланд ургадаг, цагаан цэцэгтэй нэгэн зүйл даль), цагаан ерхөг [ургамал] (хээр ойт хээрийн бүсэд ургадаг, мал сайн иддэг, тэжээлийн олон наст үет ургамал), цагаан лууван [ургамал] (өнгө цагаан, амт баахан гашуун, улаан луувантай төстэй, бүдүүн нэг зүйл идэшний ногоо), цагаан лянхуа [ургамал] (өнгө цагаан нэг зүйл лянхуа, зүлэглэг цэцэг), цагаан мандал цэцэг [ургамал] (том цагаан цэцэгтэй, аяга хэлбэртэй, навч нь цувран ургах нэг наст таримал ургамал), цагаан могойн үзэм [ургамал] (алтан хэлбэрт навчтай, жижигхэн шар ногоон цэцэгтэй, бөөрөнхий шүүслэг жимстэй, зэллэж ургадаг олон наст өвслөг ургамал: үндэс нь эмд орно), цагаан мөөг [ургамал] (тарихад бэрх, идшинд хэрэглэдэг, шим сайтай нэг зүйл малгайт мөөг), цагаан мэхээр [ургамал] (цэцэг нь цацаг мэт, нэг ишээс хос биш навч гардаг хээрийн ургамал, шар улаан хоёр зүйл бий, үндсийг нь идэж болдог), цагаан нарс [ургамал] (өтлөхдөө холтос нь сүүн цагаан болдог мөнх ногоон тураг мод: үрийг нь идэж болно, модоор нь нарийн багаж хэрэгсэл хийнэ), цагаан ногоо [ургамал] (хятад байцаа), цагаан ортууз [ургамал] (мал төдий л иддэггүй, чулуурхаг хөрстэй газар гучаас дөчин сантиметр өндөр ургадаг сөөг ургамал), цагаан өвс [ургамал] (элсэн хялгана), цагаан суль [ургамал] (бог, бод малын аль алинд тэжээл сайтай, голдуу элсэрхэг хөрстэй өндөр газар ургадаг олон наст үет ургамал, үрээр нь гурил хийнэ), цагаан төмс [ургамал] (тод улаан цэцэгтэй, төмс нь цагаан өнгөтэй сүүнд хийж хөөрүүлэн идэж болдог, чулуурхаг хөрстэй газар дөчөөс жаран сантиметр өндөр ургадаг ургамал; сараана), цагаан түрүү [ургамал] (түрүү хэсгийг цагаан үс мэт зүйл бүрхэн ургах, мал төдий л их иддэггүй, ойт хээрийн бүсэд арван таваас хорин сантиметр өндөр ургадаг олон наст уул өвс), цагаан тэрэлж [ургамал] (сургарын өөр нэр), цагаан уд [ургамал] (навч нь удын навчнаас охорхон бөгөөд өргөн, дурс нь царс модны дурс шиг нэг зүйл мод), цагаан харгана [ургамал] (хуурай бүсэд ургадаг, малын дунд зэргийн тэжээл болохоос гадна элс тогтоох сайн чанартай, олон наст сөөг), цагаан хур [ургамал] (навчныхаа үзүүрээр юмыг ороож авиран ургадаг, махлаг үндэслэг иштэй, бариулгүй навчтай, цагаан болон ногоовтор цацаг хэлбэрт баг цэцэгтэй олон наст өвслөг ургамал, үндэслэг иш нь эмд орно, бас идэж болно, азарган цоор; ямаан орхоодой), цагаан хус [ургамал] (цаас мэт цагаан үйстэй, зуувандуу навчтай тураг мод, нягт хатуу модыг нь багаж хэрэгсэл хийхэд хэрэглэнэ, үйсээс нь тос гарган авч анхилам эд хийнэ), цагаан цэцэг [ургамал] (цайвар цагаан өнгийн цэцэгтэй, өндөр нь гучаас дөчин сантиметр, говь талын бүсэд ургадаг олон наст өвс; онгог; хонин нүд), цагаан цээнэ [ургамал] (том цагаан цэцэгтэй нэг зүйл цээнэ), цагаан шаваг [ургамал] (голдуу цөл, заримдаг цөлийн бүсэд арваас арван таван сантиметр өндөр ургадаг, бүх төрлийн мал сайн иддэг, заримдаг сөөгөнцөр), цагаан шарилж [ургамал] (хээр ба ойт хээрийн өмнөд хэсгээр тохиолддог, хориос жаран сантиметр ургадаг, ногоон байхад нь мал төдий л идэхгүй, заримдаг сөөг), цагаан эрэм [ургамал] (эрэм), цагаан яргуй [ургамал] (шүхэр хэлбэртэй том цагаан цэцэгтэй, навч цэцгийг нь үхэр идэх дуртай, гучаас тавин сантиметр өндөр ургадаг олон наст өвс: бугын цагаан ч гэдэг), анхил цагаан [ургамал] (бөмбөрцгийн хойд хагаст тархмал, монголд нэг зүйл байдаг, үетэн овгийн төрөл зүйлд багтах, олон наст өвс);

---

2. Бартаа саадгүй, амар хялбар: цагаан газар (уул хад, мод чулуугүй, бартаагүй тэгш тал газар), дэлгэрэнгүй...цагаан бичиг (уншихад хялбар, сайхан бичиг), цагаан зам (бартаа саадгүй шулуун зам), цагаан хуудас (тамга тэмдэг дараагүй албан бичиг), цагаан толгой (тухайн бичиг үсэгт сурах бүгд үсэг), цагаан үсэг (уншихад хялбар үсэг), цагаан ханиад (хөнгөн ханиад), цагаан томуу (хүндрэл багатай, амархан эдгэрэх ханиад);

---

3. [шилжсэн] Ариун, үнэнч, шударга сайхан сэтгэл: цагаан санаа (ариун санаа), цагаан сэтгэл (хар хоргүй тусч сайхан дэлгэрэнгүй...сэтгэл), цагаан үйл (ариун шударга үйл), цагаан хүн (цайлган сайхан санаатай хүн), цагаан тэмээцэх (хэсэг хүүхэд нийлж нэг нь буур, нөгөөгөө ботго гэж нэрлэн, бусад нь ботгыг хүрээлэн зогсож буур нь ботгыг барих гэж хөөж наадах нэг зүйл тоглоом), *цагаан хэл ам хүрэх ~цагаан хэл ам тусах (сүсэг бишрэлтэй хүмүүс бусдын урьдчилж шагшин магтаж ярилцсанаас болж ажил хэрэг бүтэхээ болилоо гэх, өвчин хүрлээ гэж үзэх) - Хүрээд л ирсэн нь дээр, өвдөг цоорхойгоо мэдэхгүй, өмд муутыг шоолов гэгчээр улсын цагаан хэл ам ч айхавтар байна шүү дээ гэж ээж нь гунигтайхан хэлжээ. Л.Чойжилсүрэн. Морин төвөргөөн., *цагаандаа гарах (а. Ичих айхаа барах, хээгээ алдах; б. Хүн чанараа алдах, яахаас ч буцахгүй болох - Үгүй ер, хэрэг явдлын уршиг иймдээ хүрээ буй. Пунцаг тэднүүд цагаандаа гарч хуйвалдан сүлбэлдээ буй! З.Баттулга. Хөх тэнгэр), *арван цагаан буян (арван хар нүглийн эсрэг арван сайн үйл), *мөнгө цагаан, нүд улаан (мөнгө олохын тулд яахаас ч буцахгүй байх);

---

4. Тэнгэрийн эшийн арван өнгийн долоодугаар: цагаан морин жил;

---

5. Билгийн улирлын нэгдүгээр сар:

---

6. [шилжсэн] Махгүй идээ, хоол: цагаан хоол (махгүй хоол);

---

7. Хошного: цагаан мах (гургалдай, хос, хошного).

---

• цагаан алаг - цагаан дээр ондоо өнгө хольцолдсон зүсэм
• цагаан албат - баяд, ноёдын үнэлж авсан харьяат
• цагаан алим - өндгөн хэлбэр өргөн навчтай, цагаан цэцэгтэй, ногоовтор, шаравтар шүүслэг жимстэй тураг мод, жимсийг нь идэж болно
• цагаан алт - а. Химийн махбод; б. Мөнгөн цагаан өнгөтэй, үнэт металл, гоёл чимэглэл, цахилгаан техникт хэрэглэнэ
• цагаан аран - уул өвс
• цагаан арслан - домогт гардаг, өнгө цагаан нэг зүйл гөрөөс цастын цагаан арслан
• цагаан архи - тариагаар нэрж үйлдсэн нэгэн зүйл хатуу архи
• цагаан арьстан - голдуу Европ, Америк, Азийн баруун болон өмнөд хэсэгт амьдардаг дэлхийн гурван том арьстны нэг нь
• цагаан бөөм - хүн амьтны цусны бөөм, бие махбодыг хамгаалах үүрэгтэй
• цагаан бурхан цагаан цэцэг - бодоо өвчин
... үргэлжлүүлэн харах ...
цагаан буурал - цагаан зүсэм дээр улбар сор бүхий морины зүсэм
цагаан будаа - тутарга
цагаан бүрээ - дун
цагаан гэгээ - үүр тэмдэгрэх үеийн, үдшийн харанхуй болохын өмнөх гэгээ
цагаан даавуу - цагаан өнгөтэй даавуу
цагаан дар-а эх - хорин нэгэн дар-а эх бурхны нэг, цагаан дар-а эх бурхан нь элдэв аюул зовлон, өвчин зэтгэр, үл зохилдох зүйлс бүгдийг арилгаж, хүссэн хэрэг бүтэж, аз жаргал, нас буяныг арвижуулдаг хэмээдэг
цагаан дусал - цолмон гараг
цагаан идээ - монголчууд малынхаа сүү шимээр боловсруулсан зүйл зүйлийн идээний ерөнхий нэр, цагаан идээнд өрөм, зөөхий, шар тос, цагаан тос, бяслаг, ээзгий, ээдэм, тараг, айраг, шимийн архи гэх мэт олон төрөл зүйл багтдаг
цагаан лаа - цагаан лад хорхойн ялгаруулдаг хялбар хайлдаггүй, лаа шиг эд лаа болон үрлэн эмийн бүрхүүл хальс мэтийг хийнэ
цагаан лавай - хатуу бүрхүүл нь цав цагаан өнгөтэй далайн дунгийн нэг зүйл дун
цагаан мах - хошногоны гадна үзүүр
цагаан мах урвах - хошногоны дотор салст үе суларч, урван гараад цухуйх эмгэг
цагаан мод хаях - цүү хаях, монголчуудын уламжлалт тоглоом
цагаан мөгөөрс - хоолойн мөгөөрс
цагаан мөнгө - а. Мөнгөөр хийсэн зоос; б. Ембүү, цалин, гулдмай мөнгө
цагаан нүд - а. Нүдний цэцгийн гаднах цагаан хэсэг; б. [шилжсэн] Хүнийг хялайн харах эвгүй харц
цагаан нэхий - өнгө будагт оруулаагүй хонь ямааны арьс
цагаан өвгөн - а. Цамын дүр, Цагаан өвгөн буюу Лхачинцэрэнг байгалийн юмс, үзэгдэл, мал сүргийн эзэн гэж монголчууд эртнээс шүтэж ирсэн бөгөөд Цагаан өвгөнийг хүнд аз жаргал, баяр баясгалан, урт удаан нас хайрлаж, амьдралыг тэтгэгч болгож цамд гаргадаг; б. Аргын улирлын сүлд модны наадам дээр гардаг жүжгийн өвгөн
цагаан өдөр - тэнгэрийн эшийн арван өнгийн долоодугаар болох цагаан-д тохиолдох өдөр
цагаан салхи - хуурай зөөлөн салхи
цагаан сам - буудайн гурилыг давстай усаар зуурч нарийн болгон сувиад, ороон мушгиж тосонд чанаж болгосон нэг зүйл идээ
цагаан самсаа - зээрийн сүүлний хоёр хажуугаар ургасан үс
цагаан сар - а. [зурхай] Сарны зурхайн ёсны жилийн эхний сар, хаврын тэргүүн сар; б. Монголын уламжлалт төр ёсны их баяр - Цагаан сарын шинийн нэгэн болоод ирлээ дээ хө, цагаан эсгий гаднаа дэвсээд тэнгэр бурхандаа мөргөлөө дөө хө. Монгол ардын дуу
цагаан саарал - адууны цагаан цайвар өнгөтэй зүсэм
цагаан үүр - далайн хөвөөний хад чулууны завсар барьдаг алтгана урачийн үүр далайн замгийг авчирч барьдаг бөгөөд тэр нь үнэт идээ, эмд орно
цагаан торго - цагаан өнгөтэй торго
цагаан сүлд - есөн хөхөлт цагаан сүлд буюу монгол улсын төрийн үйлс ариунаар мандан бадрахын бэлгэдэл төрийн сүлд
цагаан тамга - үсгийг нь хонхойлж сийлсэн учраас дарахад үсэг нь цагаан гардаг тамга
цагаан тамхи - хуурай навчин тамхийг хүжийн үнс зэрэгтэй найруулсан хамрын тамхи
цагаан тан - ману, гандагарь, лидэр, гажаагаар найруулан хийдэг халуун өвчин, цайвар бор бадган, цусан халууныг арилгах үйлдэлтэй хэмээн, ус, цай, шөлөнд чанаж уудаг тан
цагаан тос - өрөм зөөхийг хайлж, шар тосыг нь авч үлдсэн цөвд ээзгий хольж боловсруулсан цагаан идээ
цагаан төмөр - цайрласан төмөр
цагаан тугалга - а. Химийн махбод; б. Зөөлөн болоод хялбар давтагдах мөнгөлөг цагаан өнгө бүхий төмөрлөг, юм гагнахад хэрэглэнэ
цагаан тугалгадах - ган, зэс, гууль зэрэг төмөрлөг эдлэлийн гадаргад цагаан тугалгыг хайлуулан түрхэх, хайлуулсан тугалганд дүрэх
цагаан уураг - өндөгний дотоод цэгээн
цагаан уураг - өндөгний шарын гадуурх цэгээн зүйл
цагаан хадаг - монголчуудын цагаан сараар хүнтэй золгохдоо барьж явдаг, хүнд бэлэг болгож өгдөггүй, сийрэг цагаан самбай хадаг
цагаан хоолой - а. Мөгөөрсөн хоолой; б. [шилжсэн] Дуу чангаруулагч, өсгөгч хоолой цагаан хоолойгоор зарлах хуучирсан дуу өсгөгчөөр зарлах
цагаан хувьсгал - махны хэрэглээг багасгах, эрүүл мэндэд тустай төрөл бүрийн амин дэмээр баялаг сүү цагаан идээг өргөн хэрэглэхийг уриалсан хөдөлгөөн
цагаан цаас - цагаан өнгийн цаас
цагаан цогц - цусны цагаан бөөм
цагаан цэнхэр - цайвар цэнхэр өнгө
цагаан цэцгий - хүн амьтны хар нүдний гадуурх цэгээн хэсэг
цагаан чулуу - цагаан өнгийн чулуу
цагаан шороо - а. Цагаан өнгөтэй шороо; б. Цэрд
цагаан шүлэг - шүлэглэсэн жүжгийн зохиолд гол төлөв таван өлмийт ямба хэлбэрээр тохиолддог шүлэг
цагаан шүүдэр - намрын дунд сард буусан чийг
цагаан эд - голдуу мэдрэлийн эсээс бүрдсэн тархи, нугасны цагаан хэсэг
цагаан эрээн өнгө - цагаан дээр өөр өнгийн толбо бүхий өнгө
цагаан юм - эмэгтэй хүний умайн хүзүү, үтрээний салст дахь булчирхайн шүүрэл өтгөрөх эмгэг
гэгээн цагаан өдөр - өдрөөр, тунгалаг сайхан өдөр
хөнгөн цагаан - хялбар давтагдах, чанар хөнгөн, мөнгөлөг цагаан өнгөтэй төмөрлөг
хар цагааны газар - нүдэнд хар цагаан гэж ялгагдах зайтай газар
цагаан зуд - цасанд автаж, өвч бэлчээргүй болсон гамшиг
цагаан өмсгөл - а. Азийн зарим орны бэлэвсрэлийн хувцас; б. [хуучирсан] Монголчуулын цагаан сараар өмсдөг хувцас
цагаан монгол - Хөхнуурын монголчуудын өөр нэр
цагаан шуурга - цас хийсгэн бужигнуулах салхи
хар цагаан - а. Хар болон цагаан өнгө; б. Эсрэг тэсрэгийн туйл
цагаан цэгээн - цайвгар, цийлгэр өнгө
гэгээн цагаан - а. Ариун цагаан; б. Гэрэлт өдөр
цагаан барс - хорин найман одон гэрийн өрнө зүгт орших долоон гэрийн ерөнхий нэр
цагаан баавгай - бие том, хар хамар, тавагтай, хойд мөсөн туйлд амьдардаг цагаан өнгөтэй баавгай
цагаан галуу - толгойдоо цагаан чандартай, сүүлний нь үзүүр цагаавтархан, загас барихдаа сайн, нэгэн зүйл шувуу
цагаан гургуул - эрэгчний нь өвөг, элгэн бие хар, ар тал нь цагаан, хар судалтай, сүүлний өд урт цагаан, эмэгчний нь бүх бие шар ногоон өнгөтэй нэг зүйл гургуул шувуу, хятадын өмнөд хэсгээр оршино, дэлхийд алдартай гоё шувуунд тооцогддог цагаан хараа ухаант цагаан шувуу
цагаан зарам - урт нь нэг сөөм, бие моголцогхон, ам бяцхан, өөш дэгээнд хялбар баригддаг нэгэн зүйл загас
цагаан дэглий - өд цагаан, хөл хүзүү урт, усны хөвөөгөөр оршиж, загас жараахай зэргээр хооллодог нэг зүйл шувуу
цагаан зээр - Монгол орны тал хээрийн бүс нутагт байдаг, цайвар шаргал зүстэй, өвс ихтэй бэлчээр дагаж олноороо сүрэглэн явдаг, туруутан баг, тугалмайтныхан овгийн амьтан
цагаан ирвэс - бүхэл бие нь цайвар бор, хажуугаараа бүдэг хар бидэртэй, сүүл урт, хүйтэн оронд амьдардаг нэгэн зүйлийн ирвэс
цагаан тэмээ - говь цөл, хээрийн бүсэд түгээмэл тархсан, бие бор, шар өнгийн хигтэртэй, хар алаг зүстэй, жижиг шавжаар хооллодог нэг зүйл аалз
цагаан могой загас - өнгө шаравтархан, могойтой төстэй, хайрсгүй нэгэн зүйл загас
цагаан өтөг - цагаан баавгай
цагаан сэлүүрт халим - далайн халимаас багахан, зоо цэнхэр, хэвэл цагаан, цэнгэг усанд амьдардаг нэг зүйл халим
цагаан тогоруу - өнгө цагаан, нүд нь цайвар шар, хошуу улаавтар, хөл улаан нэгэн зүйл тогоруу
цагаан тотиг - хүзүүндээ шар чандартай, жигүүр сүүл нь хар боловч үзүүр цагаан, нэгэн зүйл шувуу
цагаан туулай - чандага
цагаан үнэг - өнгө цагаан, бие нь жирийн үнэгнээс арай бага, үс нь зун буурал, өвөл цагаан болдог, умард туйлд байдаг нэгэн зүйл үнэг
цагаан хорхой - өнгө цагаавтар бөгөөд хавтгай, хүн, амьтны гэдэсний хөндийд шимэгчлэн амьдрах хорхой
цагаан хөмсөг - а. Шар цэгцгийгээс томхон, бие толгой улаавтархан, үргэлжлэн дуугарах нэгэн зүйл бялзуухай; б. Нүдний цэцгий нь улаавтархан, хөмсөг цагаан, хошуу харавтар, жигүүр эрээн, хөл нь шар, нэгэн зүйл бялзуухай
цагаан хилэм - бие урт, ар нь үнсэн хөх өнгөтэй, өвөр тал нь цагаан, ам их, богинохон хос сахалтай, хайрсгүй нэг зүйл загас, голдуу гол мөрөнд амьдарч, хаварт мөрний урсгалыг сөрөн явж өндөглөнө
цагаан хэрэм - зүс цав цайм цэгээн нэг зүйл хэрэм, арьсаар нь хүрэм зэрэг хувцас хийнэ
цагаан чойрон - хошуу, хөл урт, хүзүү, толгой улбар хүрэн, ар чээж нь боровтор, нуур намагт оршиж, загас жараахай, хорхой шавжаар хооллон амьдарна, өдийг нь гоёлд хэрэглэнэ
цагаан шаазгай - 40 сантиметр орчим урт биетэй, хошуу шовх, толгой хар, бие нь хөх саарал, жигүүр, сүүл нь цэгээн нэг зүйл шувуу, ихэнхдээ айлын ойролцоо амьдарч, модонд үүрээ засна
цагаан элэгт хараацай - гэрийн хараацай
цагаан эрвээхэй -
өдрийн эрвээхэйн овгийн, цагаан шар, улаан шаргал, хар цоохор зүстэй, төөлүүр нь ногоон алаг, ихэнхдээ тачирхан хигтрээр хучигдсан байдаг нэг зүйл эрвээхэй
цагаан ямуу - урт нь дөрвөөс таван хуруу, өнгө цагаавтархан, бараан бидэртэй, хайрсгүй, мөрөн голд орших нэгэн зүйл жижиг загас
цагаан ятуу - өвлийн цагт бие нь дун цагаан, хөлийн шилбэ, савар нь өтгөн өдөөр бүрхэгдэж, зун бор цоохор болдог, хад өндөр өвсөн дундуур хурдан гүйж аюулаас зайлдаг, дэлхийн сэрүүн бүсийн уулархаг нутаг, тундрт тархсан, Монголд Хөвсгөл, Хэнтийн уулст байдаг, дунд зэргийн биетэй шувуу
цагаан гаа - шаравтар үндэслэг иштэй, навч нь цувран ургадаг, цагаан, шаравтар цэцэг дэлгэрч, өндгөн хэлбэрт хонгорцог жимс суудаг олон наст өвслөг ургамал, иш, навчаар нь шаахай сүлжиж, үндэс нь эмд орно
цагаан галтас - нэг наст жижиг мөчир нь навчтайгаа хамт ургадаг, ганц бэлгэт цэцэгтэй, өндгөлжин зууван буурцагтай багавтар тураг мод, мод нь чанар сайтай, навч мөчир нь эмд орно, буурцгаар нь будаг хийнэ
цагаан гоёо - төмслөг маягийн махлаг үндэстэй, бөөрөнхий шар хүрэн иштэй, шар хүрэн навчтай, бор хүрэн цэцэгтэй, нэг наст өвслөг ургамал, бүхэл өвс нь эмд орно, бөөрний өвчин, өтгөн мөр хаагдахад ууна аргамжийн цэцэг
цагаан голт мод - шулуун иштэй, ишийнхээ оройд багларан ургадаг том навчтай, жижигхэн цагаан цэцэгтэй мөнх ногоон бут, багавтар тураг мод, ишийн нь цагаан гол эмд орно
цагаан далдуу - хувхайрсан царс зэрэг модонд ургадаг, цагаан өнгөтэй, жинхэнэ мөөгний нэг зүйл, шим тэжээл нөхөх, эм болгож хэрэглэнэ
цагаан даль - өндөр ууланд ургадаг, цагаан цэцэгтэй нэгэн зүйл даль
цагаан ерхөг - хээр ойт хээрийн бүсэд ургадаг, мал сайн иддэг, тэжээлийн олон наст үет ургамал
цагаан лууван - өнгө цагаан, амт баахан гашуун, улаан луувантай төстэй, бүдүүн нэг зүйл идэшний ногоо
цагаан лянхуа - өнгө цагаан нэг зүйл лянхуа, зүлэглэг цэцэг
цагаан мандал цэцэг - том цагаан цэцэгтэй, аяга хэлбэртэй, навч нь цувран ургах нэг наст таримал ургамал
цагаан могойн үзэм - алтан хэлбэрт навчтай, жижигхэн шар ногоон цэцэгтэй, бөөрөнхий шүүслэг жимстэй, зэллэж ургадаг олон наст өвслөг ургамал үндэс нь эмд орно
цагаан мөөг - тарихад бэрх, идшинд хэрэглэдэг, шим сайтай нэг зүйл малгайт мөөг
цагаан мэхээр - цэцэг нь цацаг мэт, нэг ишээс хос биш навч гардаг хээрийн ургамал, шар улаан хоёр зүйл бий, үндсийг нь идэж болдог
цагаан нарс - өтлөхдөө холтос нь сүүн цагаан болдог мөнх ногоон тураг мод үрийг нь идэж болно, модоор нь нарийн багаж хэрэгсэл хийнэ
цагаан ногоо - хятад байцаа
цагаан ортууз - мал төдий л иддэггүй, чулуурхаг хөрстэй газар гучаас дөчин сантиметр өндөр ургадаг сөөг ургамал
цагаан өвс - элсэн хялгана
цагаан суль - бог, бод малын аль алинд тэжээл сайтай, голдуу элсэрхэг хөрстэй өндөр газар ургадаг олон наст үет ургамал, үрээр нь гурил хийнэ
цагаан төмс - тод улаан цэцэгтэй, төмс нь цагаан өнгөтэй сүүнд хийж хөөрүүлэн идэж болдог, чулуурхаг хөрстэй газар дөчөөс жаран сантиметр өндөр ургадаг ургамал сараана
цагаан түрүү - түрүү хэсгийг цагаан үс мэт зүйл бүрхэн ургах, мал төдий л их иддэггүй, ойт хээрийн бүсэд арван таваас хорин сантиметр өндөр ургадаг олон наст уул өвс
цагаан тэрэлж - сургарын өөр нэр
цагаан уд - навч нь удын навчнаас охорхон бөгөөд өргөн, дурс нь царс модны дурс шиг нэг зүйл мод
цагаан харгана - хуурай бүсэд ургадаг, малын дунд зэргийн тэжээл болохоос гадна элс тогтоох сайн чанартай, олон наст сөөг
цагаан хур - навчныхаа үзүүрээр юмыг ороож авиран ургадаг, махлаг үндэслэг иштэй, бариулгүй навчтай, цагаан болон ногоовтор цацаг хэлбэрт баг цэцэгтэй олон наст өвслөг ургамал, үндэслэг иш нь эмд орно, бас идэж болно, азарган цоор ямаан орхоодой
цагаан хус - цаас мэт цагаан үйстэй, зуувандуу навчтай тураг мод, нягт хатуу модыг нь багаж хэрэгсэл хийхэд хэрэглэнэ, үйсээс нь тос гарган авч анхилам эд хийнэ
цагаан цэцэг - цайвар цагаан өнгийн цэцэгтэй, өндөр нь гучаас дөчин сантиметр, говь талын бүсэд ургадаг олон наст өвс онгог хонин нүд
цагаан цээнэ - том цагаан цэцэгтэй нэг зүйл цээнэ
цагаан шаваг - голдуу цөл, заримдаг цөлийн бүсэд арваас арван таван сантиметр өндөр ургадаг, бүх төрлийн мал сайн иддэг, заримдаг сөөгөнцөр
цагаан шарилж - хээр ба ойт хээрийн өмнөд хэсгээр тохиолддог, хориос жаран сантиметр ургадаг, ногоон байхад нь мал төдий л идэхгүй, заримдаг сөөг
цагаан эрэм - эрэм
цагаан яргуй - шүхэр хэлбэртэй том цагаан цэцэгтэй, навч цэцгийг нь үхэр идэх дуртай, гучаас тавин сантиметр өндөр ургадаг олон наст өвс бугын цагаан ч гэдэг
анхил цагаан - бөмбөрцгийн хойд хагаст тархмал, монголд нэг зүйл байдаг, үетэн овгийн төрөл зүйлд багтах, олон наст өвс
цагаан газар - уул хад, мод чулуугүй, бартаагүй тэгш тал газар
цагаан бичиг - уншихад хялбар, сайхан бичиг
цагаан зам - бартаа саадгүй шулуун зам
цагаан хуудас - тамга тэмдэг дараагүй албан бичиг
цагаан толгой - тухайн бичиг үсэгт сурах бүгд үсэг
цагаан үсэг - уншихад хялбар үсэг
цагаан ханиад - хөнгөн ханиад
цагаан томуу - хүндрэл багатай, амархан эдгэрэх ханиад
цагаан санаа - ариун санаа
цагаан сэтгэл - хар хоргүй тусч сайхан сэтгэл
цагаан үйл - ариун шударга үйл
цагаан хүн - цайлган сайхан санаатай хүн
цагаан тэмээцэх - хэсэг хүүхэд нийлж нэг нь буур, нөгөөгөө ботго гэж нэрлэн, бусад нь ботгыг хүрээлэн зогсож буур нь ботгыг барих гэж хөөж наадах нэг зүйл тоглоом
цагаан хэл ам хүрэх тусах - сүсэг бишрэлтэй хүмүүс бусдын урьдчилж шагшин магтаж ярилцсанаас болж ажил хэрэг бүтэхээ болилоо гэх, өвчин хүрлээ гэж үзэх
цагаандаа гарах - а. Ичих айхаа барах, хээгээ алдах; б. Хүн чанараа алдах, яахаас ч буцахгүй болох - Үгүй ер, хэрэг явдлын уршиг иймдээ хүрээ буй. Пунцаг тэднүүд цагаандаа гарч хуйвалдан сүлбэлдээ буй З.Баттулга. Хөх тэнгэр
арван цагаан буян - арван хар нүглийн эсрэг арван сайн үйл
мөнгө цагаан нүд улаан - мөнгө олохын тулд яахаас ч буцахгүй байх
цагаан морин жил цагаан хоол - махгүй хоол
цагаан мах - гургалдай, хос, хошгиног

Холбогдох зураг одоогоор алга байна.