Амны хөндийд байдаг амт мэдрэх, өгүүлэх эрхтэн: хэл дарвигнах (хэт гашуун юм хэлэнд мэдрэгдэх), дэлгэрэнгүй...хэл хөших (үг хэлж чадахгүй болох), хэл хуур [хөгжим] (хулсан хуур), хэл ээдрэх (ярих гэсэн зүйлээ хэлж үл чадах), хэлний доорх мэдрэлийн судас (хэлний доор байрлах арван хоёрдугаар хос тархины мэдрэлийн судас), хэлний өнгөр (хэлний өнгөн талд хүний идсэн уусан зэрэг зүйлээс тогтох салслаг эд), хэлний хусуур (хэлний өнгөр наалдаа мэтийг хусаж арилгах хэрэгсэл, эвэр хулс төмөрлөгийн зэрэг зүйлээр хийнэ), хэлэн доорх булчирхай (амны хөндийн доод хэсэгт хэлний доод талд байгаа шүлсний булчирхай), хэлээ гаргах (а. Хэлийг амнаас цухуйлгах; б. [шилжсэн] Хүнийг дооглож, тохуурхах), хэлээ унжуулах (а. Хэлээ ил гарган доошлуулах - Өгсүүр газар амьсгаадан, амаа аль байдгаараа ангайж, хэлээ унжуулаад могцгор сүүлээ өргөн нуруу гоонойжээ. Л.Дашням. Бурхантын цэцэг; б. [шилжсэн] Согтсон хүний үг хэл нь ээдрэх), хэлээ хүргэх (амтлах) - Тэгэхээр нь би хэлээ хүргэж үзвэл, чихэр амттай, үнэхээр сайхан зүйл байв. Б.Сосорбарам. Очсын хүрээлэн., хэлээрээ долоох (хүн, мал, адгуус амьтны амтлах эрхтнээрээ гадаад орчинтой харьцах байдал) - Эхтэйгээ адил зүсний ишиг хажууд хүрч ирээд гарыг минь зөөлөн хэлээрээ долоож байв. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., үхрийн хэл (үхрийн амт мэдрэх эрхтэн), хүүхэн хэл (тагнайн угт унжсан жижиг мах), хүний хэл (хүний амтлах, өгүүлэх эрхтэн), ам хэл [хоршоо] (хүний өгүүлэх эрхтэн болон түүний орших хөндий) - Тэр ам хэл түлэх шахсан шингэнийг гуурсаар яаралгүйхэн шимж байхыг нь харав. “Утга зохиол урлаг” сонин., *хэл амаа долоох (хүүхэд, амьтан зэргийн идэх уухыг хүсэж тэсгэл алдах), *хэл халтирах (а. Буруу хазгай хэлэх; б. Хэлэх ёсгүй үгийг хэлж гэнэдэх), *хэлээ хазах (а. Хүүхэд эрхлэх - Тэглээ ч нялхынхаа янзаар хэл хазаж орилон дэвхцэн тонгорцоглодог тэнэг биш юмсанжээ. З.Баттулга. Уяхан замбуутив; б. Хэлэх гэсэн зүйлээ хэлмээр санагдавч биеэ барьж дуугүй болох, дутуу хэлээд дуугүй болох - Буянг үзэнгүүт нүд нь том болж нэг юм хэлэх гэснээ хэлээ хазах мэт таг чиг дуугүй болоод доош харан гөлөлзөв. Б.Өлзийсүрэн. Замын хүзүү), *хэлнийхээ загатнааг гаргах (хэрэлдэх) - Өлзий, хэлнийхээ загатнааг гартал хэрэлдчихээд зогсож байхаас сийхгүй хүн сэн. Д.Цэдэв. Айргийн амт., *хэлээ татах (хэрэлдэж маргалдахаа болих) - Манайхан сая юу гэж ярьсан бэ? Хэлээ татаж амаа барьж яваасай гэж хэлэв. Монголын нууц товчоо., *хэлээ хөндлөн зуух (биеэ барьж юм ярихгүй байх) - Түүн дээр хэн бүхэн алдахаас болгоомжлон хэлээ хөндлөн зууж, идэж уухаас нь амсах төдийхөн болж шомбойн сууж байхад та “Хар хятдын гарт оров” гэж урьдах ширээгээ өшиглөн босон харайж байсан даа. Д.Намдаг. Ээдрээ., хэлэн дээр нь чихэр тавьж, шилэн дээр нь хутга тавих [зүйр цэцэн үг] (хүнийг далдуур хорлох гэсэн санаа), хэл хэдий хурц боловч завжаа цоолж чадахгүй, нүд хэдий гэгээн боловч духаа олж үзэхгүй [зүйр цэцэн үг] (чадахгүй зүйлийг яах ч аргагүй гэсэн санаа).
Ижил үг
