1. Хүн, амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залгалдан орших хэсэг дэлгэрэнгүй...- Эргээд уулзахад ээж сайхан, эргүүлж мөлжихөд хүзүү сайхан. Ж.Дашдорж. Монгол цэцэн үгийн далай., аман хүзүү (хүзүүний нэгдүгээр үе буюу толгойн тулгуур) - Гунан зээрд үрээг аман хүзүүнд нь алдалгүй цаламдаад авав. Монгол ардын баатарлаг тууль., аман хүзүү зангидах (гурваар гөрөх адил сүлжээлэн уях, зангидах), амаргал хүзүү (толгойн тулгуур хүзүү), хатан хүзүү (аман хүзүүний дараах хүзүү), шилэн хүзүү (ар дагзны доод урт хэсэг) - Үсийг шилэн хүзүү рүү дарж ургуулсан байв. С.Бадраа. Амьдрал., хүзүү алаг (амьтны хүзүүгээрээ цагаантай зүсэм) - Хүзүү нь алаг шаазгай байна, хүзүүгээ нугалаад шагширна, хөөрхөн зантай тэр нэг хар хүү, хүний дундаас инээгээд байна хө. Монгол ардын дуу; хүзүү гоёотох (хүзүү хөндүүр болох), хүзүү заах (хүзүүний ясыг зааж нугалах), хүзүү идүүлэх (хүзүүний ясыг бат хэлхээтэй хэмээн бэлгэдэл болгож хуримын үед хүү, хүүхэнд хүзүүний мах идүүлдэг монголчуудын гэрлэлтийн уламжлалт зан үйл), хүзүү нугалах (хүзүүний ясыг хутга хэрэглэхгүйгээр мушгин салгах), хүзүү сунгах (хүзүүгээ урт болгох) - Дондог хүзүүгээ сунгаж, амаа ангайгаад чагнаж байв. С.Эрдэнэ. Хонгорзул., хүзүү ширгэх (хүн, амьтны хүзүү доош нугдайн орох), хүзүүгээр тэврэх (гараа хүзүүгээр нь ороох) - Чиний энэ нүд хүний сэтгэлийг татах увдистай байх шүү гээд түүний хүзүүгээр нь тэвэрч, нүүрэндээ наан удаан үнсэв. Ж.Бямба. Их аяныхан., хүзүүндээ зүүх (зүүлт зэрэг зүйлийг хүзүүндээ углан унжуулах) - Хамгийн нарийн нандин зүйлээ агуулсан бяцхан булигаар уутыг, хүзүүндээ зүүж явдаг байсан юм. Ж.Дамдин. Миний монгол., хүзүүндээ углах (хүзүүндээ зүүх) - Цамцаа товчилж дуусаагүй мөртөө далбагар цоохор зангиа авч хүзүүндээ углав. Л.Дашням. Бурхантын цэцэг., хүзүүний зүүлт (хүзүүнд зүүх чимэг), хүзүүний ороолт (хүзүү болон толгой ороох эд зүйл), хүзүү толгой [хоршоо] (хүн амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залган орших хэсэг болон эрүү гавал хоёроос бүтсэн биеийн эрхтэн) - Хүйтэн ус үсчүүлж, нүүр гар, хүзүү толгойгоо угааж гарав. Л.Дашням. Бурхантын цэцэг., хүзүү шанаа [хоршоо] (хүн, амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залган орших хэсэг ба чихний доод эрүүний үзүүрийн орчим газар) - Хүмүүсийн түрүүч айраг архинд халан хүзүү шанаа нь ягаарч дуу нь чангарав. Б.Догмид. Цэнхэрлэн харагдана., *долоон хүзүүт (урт хүзүүтэй хүн) - Тэр гурван хүний нэг нь долоон хүзүүт Цэнд гэгч байсан. Д.Гонгор нар; Д.Сүхбаатарын тухай дуртгалууд., *хүзүү толгой мөрөн дээр байх (амьд явах) - Хүзүү толгой мөрөн дээр байсан цагт чи намайг боолчлохгүй. Д.Нацагдорж. Учиртай гурван толгой., *хүзүү толгой холбох (үргэлж хамт байж маш дотно нөхөрлөх), *хүзүүн дээр нь мордох ~ хүзүүн дээр нь сандайлах (бусдыг элэг барьж даврах), *хүзүү заах (зөрүүдлэх, гөжүүдлэх) - Ерөөлт хэлсэн нь: -“Та бүгд намын бодлогыг дагахгүй гэж хүзүү зааж байна уу” гэлээ. Л.Түдэв. Уулын үер, *хүзүү сунгах (хүчлэн зүтгэх, чадлаараа чармайх, ямар нэгэн зүйлд шунахайрч бусдаас урьтахаар оролдох) - Очирыг буцаж ирэхэд баргын том лам, ноёд хуран цуглаж шинэ сонин зүйл сонсох гэж хүзүү сунгацгаажээ. Ж.Дамдиндорж. Суваргын нууц, *эр хүний замын хүзүү урт (хэзээ нэгэн цагт уулзана гэсэн санаа) - Хэдэн жил өнгөрсний дараа эр хүний замын хүзүү урт гэгчээр 1933 оны зун цаг өөрийн нутагт очих замдаа Бадамсэд гуайнд буув. Ж.Дамдин. Миний монгол., хүргэн хүүгийн хүзүү бөх [зүйр цэцэн үг] (хүргэн хүү тэсвэртэй, хатуужилтай байх ёстой гэсэн санаа) - Хүргэн хүү хүзүү бөх зүтгээд бай гэж ёжлов. Н.Банзрагч. Зам., урт хошуу хүзүү ороох [зүйр цэцэн үг] (дэмий, ховын яриа, өөрт гай болно гэсэн санаа) - Аяар гэм! Урт хошуу хүзүү орооно! гэж нэгэн туранхай жижигхэн эр шивнэв. Ж.Дамдин. Миний монгол., хүргэн хүний хүзүү нь бөх, хүний малын нуруу нь бөх [зүйр цэцэн үг] (хүргэн хүүг их зарах, бусдын малыг гамгүй эдлэх гэсэн санаа), хүзүү сайтай нь зүтгэж зовно, хөл сайтай нь гүйж зовно [зүйр цэцэн үг] (хүчтэй, хурдтай мал эзэндээ сайн зүтгэдэг гэсэн санаа);
2. Лонх, дашмаг, хөхүүр зэрэг савны амсар цээл хоёрын дундах нарийн шувтан хэсэг:
лонхны хүзүү (лонхны амсар цээл хоёрын дундах
дэлгэрэнгүй...нарийн хэсэг) - Ванчиг панз садангийндаа тарган хонины ууц чануулж аваад, нэг галуун хүзүүт лонх сөгнөөд гүнцэглэж эхэлж байтал, морьд пижгэнэж хүмүүс иржээ. Л.Түдэв. Нүүдэл., хөхүүрийн хүзүү (ширэн хөхүүрийн амсрын дундах нарийн хэсэг);
3. Эх газраасаа нуур, далай, тэнгис рүү түрж орсон нарийн урт хуурай газар:
далайн хүзүү (эх газраас далай руу түрж орсон нарийн урт
дэлгэрэнгүй...хуурай газар).
- аман хүзүү - хүзүүний нэгдүгээр үе буюу толгойн тулгуур
- аман хүзүү зангидах - гурваар гөрөх адил сүлжээлэн уях, зангидах
- амаргал хүзүү - толгойн тулгуур хүзүү
- хатан хүзүү - аман хүзүүний дараах хүзүү
- шилэн хүзүү - ар дагзны доод урт хэсэг
- хүзүү алаг - амьтны хүзүүгээрээ цагаантай зүсэм
- хүзүү гоёотох - хүзүү хөндүүр болох
- хүзүү заах - хүзүүний ясыг зааж нугалах
- хүзүү идүүлэх - хүзүүний ясыг бат хэлхээтэй хэмээн бэлгэдэл болгож хуримын үед хүү, хүүхэнд хүзүүний мах идүүлдэг монголчуудын гэрлэлтийн уламжлалт зан үйл
- хүзүү нугалах - хүзүүний ясыг хутга хэрэглэхгүйгээр мушгин салгах
... үргэлжлүүлэн харах ...- хүзүү сунгах - хүзүүгээ урт болгох
- хүзүү ширгэх - хүн, амьтны хүзүү доош нугдайн орох
- хүзүүгээр тэврэх - гараа хүзүүгээр нь ороох
- хүзүүндээ зүүх - зүүлт зэрэг зүйлийг хүзүүндээ углан унжуулах
- хүзүүндээ углах - хүзүүндээ зүүх
- хүзүүний зүүлт - хүзүүнд зүүх чимэг
- хүзүүний ороолт - хүзүү болон толгой ороох эд зүйл
- хүзүү толгой - хүн амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залган орших хэсэг болон эрүү гавал хоёроос бүтсэн биеийн эрхтэн
- хүзүү шанаа - хүн, амьтны толгой сээр хоёрын хооронд залган орших хэсэг ба чихний доод эрүүний үзүүрийн орчим газар
- долоон хүзүүт - урт хүзүүтэй хүн
- хүзүү толгой мөрөн дээр байх - амьд явах
- хүзүү толгой холбох - үргэлж хамт байж маш дотно нөхөрлөх
- хүзүүн дээр нь мордох хүзүүн дээр нь сандайлах - бусдыг элэг барьж даврах
- хүзүү заах - зөрүүдлэх, гөжүүдлэх
- хүзүү сунгах - хүчлэн зүтгэх, чадлаараа чармайх, ямар нэгэн зүйлд шунахайрч бусдаас урьтахаар оролдох
- эр хүний замын хүзүү урт - хэзээ нэгэн цагт уулзана гэсэн санаа
- хүргэн хүүгийн хүзүү бөх - хүргэн хүү тэсвэртэй, хатуужилтай байх ёстой гэсэн санаа
- урт хошуу хүзүү ороох - дэмий, ховын яриа, өөрт гай болно гэсэн санаа
- хүргэн хүний хүзүү нь бөх хүний малын нуруу нь бөх - хүргэн хүүг их зарах, бусдын малыг гамгүй эдлэх гэсэн санаа
- хүзүү сайтай нь зүтгэж зовно хөл сайтай нь гүйж зовно - хүчтэй, хурдтай мал эзэндээ сайн зүтгэдэг гэсэн санаа
- лонхны хүзүү - лонхны амсар цээл хоёрын дундах нарийн хэсэг
- хөхүүрийн хүзүү - ширэн хөхүүрийн амсрын дундах нарийн хэсэг
- далайн хүзүү - эх газраас далай руу түрж орсон нарийн урт хуурай газар
