1. Хүн, амьтны гар хөлийн сарвуу: ариун хуруу (ядам хуруу), гарын арван хуруу (хүний дэлгэрэнгүй...гарын арван сарвуу) - Гарын арван хуруу нь гажаагүй шулуун даа хө, гартаа хийсэн бөгж нь хольцоогүй шижир дээ хө. Монгол ардын дуу., хуруу барих (а. Бусдад үл мэдэгдэх гэсэн тоотой юмыг гар барьж харилцан мэдэх; б. Хуруу гаргахад нэг нь сүүлдэсхийж нөгөө этгээдийн гаргах хурууг харах гэсэн байдал гаргах), хуруу дарах (а. Хуруугаар тэмдэг болгон тоо тоолох - Дагва, эхлээд өнгөрч одсон өдөр бүрийг хуруу даран тоолж ... Ч.Чимид. Хавар намар; б. Баримт бичиг зэрэг дээр өндөгний хээг дарж гэрч тэмдэг болгох), хуруу гаргах (нэгэн зүйл тоглоом, хоёр хүн нэгэн зэрэг тус тус нэг хуруугаа гаргаж наадах, эсхүл хоёр этгээд хуруугаа гаргахын сацуу тоог хэлж наадах) - Залуучууд нь хуруу гарган наргиж эхлэв. Д.Тарва. Дахин төрсөн нь., хуруу инчдэх (эрхий хурууны өндгийг, мөн гарын бусад хурууны өндөгтэй нийлүүлж хавсарч хавиран дуугаргах) - Хуруугаа инчдэн подхийтэл дуугарган байв. Б.Бааст. Хяруу унасан цагаар., хуруу мойх (хуруу мойног болох) - Би хуруугаа мойтол мод төмөртэй ноцолдохдоо төмөр тэрэг хийж үзэх сэн гэж хэчнээн жил бодов доо. Д.Цэдэв. Айргийн амт., хуруу чичих (хуруугаа гозойлгон унтууцах) - Наснаасаа илүү оворжуу үрчийсэн шар царайтай, унжуу хамартай хүнийг хуруу чичин заав. Ж.Бямба. Их аяныхан., хурууны зураг (а. Шууд хуруугаараа өнгө суулгаж зурсан нэгэн зүйлийн уран зураг; б. Хуруугаар өнгө суулган зурах уран зургийн арга), хурууны ор (юм барихад үлдээсэн буюу батлан гэрчилж дарсан хурууны өндөгний нарийн хээ) - Ээжийн дэрний цагаан уул цэцэгт миний нялхын хурууны ор, унаган нутгийн минь дөрвөн улирлын хумхийн тоос бий. Л.Дашням. Нялх ногоо., хурууны өндөг (хурууны үзүүрийн бөмбөгөр хэсэг) - Тамхины утаанд шав шар болсон эрхий, долоовор хурууны өндгийг харчхаад тамхиа яасан шунаг татдаг золиг вэ гэж бодов. Ж.Бямба. Их аяныхан., хурууны үе (хурууны нугарч болох хэсгүүд буюу хуруу ясны залгаас) - Эвэр ургаж, хурууны нь үенүүд хөгшин хусны мөчир шиг болчихсон байв. С.Эрдэнэ. Хонгорзул., хурууны үзүүр (хурууны өмнө хэсэг) - Гурваар сүлжсэн гэзэг нь, хурууны үзүүрт тэмтрэгдэв. Б.Жамд. Сэтгэлийн нууц., хурууны хэв (хурууны өндгөн дээр байх арьсны хээ, хүн бүрд өөр өөр байх тул бодгаль хүний тэмдэг болгон ашиглах нь бий) - Эрхий хуруу, чигчий хуруу хоёр нь задгай хуруу байсан нь хурууны хэвийн шинжилгээнээс илэрхий байв. Дожоодорж. Зүүний сүвэгч., хурууны хээ (хурууны хэв, хурууны өндөгний зураас) - Хурууны хээний зургийг авч харлаа. Дожоодорж. Зүүний сүвэгч., хурууны хээ шинжих (гэмт хэрэгтнийг илрүүлэх нэгэн арга), хуруу таалцах (нэг хүүхэд нь нэг гарынхаа дунд хурууг нууж, нөгөө нэг гарынхаа нэг хурууг нэмж атгаад, нөгөө хүүхдээр дунд хуруугаа олуулж наадах хүүхдийн тоглоом), хуруу тоолох (хуруунд нэр өгч, нэрлэн тоолох монголын уламжлалт тоглоом наадгай: эрхий мэргэн (эрхий хуруу), эмч домч (долоовор хуруу), дунд ноён (дунд хуруу), дугар зайсан (ядам хуруу буюу дөрөвдүгээр хуруу), шошгор бичээч (чигчий хуруу), хуруугаар жимэлцэх (хуалах), гарын хуруу (гарын сарвуу) - Гарын хуруу нь урт бөгөөд уяхан. Б.Ринчен. Сандо амбан., долоовор хуруу (заах хуруу буюу хоёр дахь хуруу) - Дулаацуулах зуураа, бүсэндээ бөөрөнхийлөн боосон юмыг долоовор хуруугаар зааж, оросоор хэлэв. Н.Батбаяр. Өндөрт хатгасан туг., дунд хуруу (гар, хөлийн таван хурууны дундах нь) - Түлээн дээр сууж байсан Жамбал босож суниахад, түүний баруун гарын дунд хуруун дахь том алтан бөгж нарны гэрэлд гялалзав. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., мойног хуруу (муруй болж эвдэрсэн хуруу) - Мойног хуруугаараа их л зоримог ойр ойрхон дартал, хаалга онгойж цаанаас нь хэн гарч ирсэн гэж бодно оо? С.Лочин. Газрын дуун., нэргүй хуруу (ядам хуруу), савхан хуруу (савх мэт нарийхан хуруу) - Шөвөглөж будсан хумстай савхан цагаан хуруугаараа үсээ тэгшилж байгаа зэргийг нь үзэхэд энэ эмэгтэй европжуу маягт нэвтэрхий суралцсан хонгор уу даа гэж бодов. Д.Маам. Тэмээний дууль., хөлийн хуруу (хөлийн сарвуу) - Гутлынх нь хошуугаар хөлийн нь хуруу цухалзаж байна. Д.Содномдорж. Түм буман хүүхэд., эрхий хуруу (хамгийн эхний том хуруу) - Гутлын ул ханзарч эрхий хуруугаа цухуйсныг сая ойлгов; Г.Жамьян. Гал атгасан гар., чигчий хуруу (гар хөлийн хамгийн жижиг буюу тав дахь хуруу) - Чигчий хурууныхаа урт хумсаар оготор хамрынхаа нүхийг ухаж сууна. Д.Маам. Тэмээний дууль., эрхий хуруу (хүний гарын хамгийн эхний хуруу) - Баруун гарын эрхий хурууг нь, тэр хулангийн өөхөөр түрхэн мялааж ерөөл тавиад, буурал сахал дотроо мишээжээ. Б.Ринчен. Гүнж., ядам хуруу (ариун хуруу буюу дөрөв дэх хуруу) - Мэлтийн буй архинд ядам хуруугаа дүрж, магнай дээрээ хүргэн ёсыг үзүүлэв. Л.Түдэв. Алтан гадас чигийг заана., хуруу гар [хоршоо] (гар хөлийн сарвуу болон мутар) - Бээрч ягаарсан мойног хуруу гараа галд ээв. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал., хуруу хумс [хоршоо] (гар хөлийн сарвуу, түүний үзүүр дэх эвэрлэг зүйл), *арван хуруу тэгш (өө сэвгүй) - Ааш зан, ажил төрөлтэй арван хуруу тэгш хүүхэн гэнэ билээ гэв. С.Удвал. Их хувь заяа., *арван хуруу шигээ мэдэх (маш сайн мэдэх) - Нэлээд хэдэн жил шугамчнаар ажиллаж, ажлаа арван хуруу шигээ мэддэг болсон билээ. С.Лочин Газрын дуун., *таван хуруу тэгшгүй (төгс төгөлдөр биш), *хуруу дүрэх (а. Хулгай хийх, бусдын юмыг завшин ашиглах - Та нар улсын хөрөнгөнд хуруу дүрнэ гэнэ ээ. Би хариуцаж яваагийн хувьд төлүүлнэ дээ. Д.Мягмар. Уянгын туужууд; б. Оролцох - Хэдий тийм авч миний бие энэхүү театрын уран сайхны ажлыг анх арван хоёр онд эхлэх үеэс аваад одоо хүртэл их бус боловч энэ ажилд хуруу дүрэлцэж, нийтийн хүчний нэгэн мөчир болж явсаар ирсэн. Ши.Аюуш. Ардын үндэсний хувьсгалын уран сайхны түүхээс), *урт хуруутай (хулгайч), *хуруу хумсаа хугалах ~ хумсаа малтах (идэж уух, өмсөх зүүхээ хасах, өөрсдийнхөө хэрэглэхийг багасгах) - Хуруу хумсаа малтаж байж олсон энэ наалттай модыг хүн авахгүй. С.Лочин нар. Галтай залуу нас., *хуруу хумсаа нуух (үнэн төрх, санаа бодлоо нуух), *ганц хуруутах (хуруу идээлэх нэгэн зүйл өвчин), *хуруу барих гээд бугуй барих (завшсан дээрээ бас завшаан эрж явах, ахиж нэтрэх, даврах гэсэн санаа), *хурууны үзүүрээр хөдөлгөх (а. Хүч орохгүй хийх; б. Бусдыг өөрийн хүсэл зоригийн дагуу дуулгавартай байлгах), хуруу багтвал орно, хошуу багтвал ууна [зүйр цэцэн үг] (идэж уухдаа сайн, овсгоо самбаатай гэсэн санаа), хуруу хөдөлбөл хошуу хөдөлнө [зүйр цэцэн үг] (ажил хийвэл ам тосодно, ажил хөдөлмөр хийж сайхан амьдарна гэсэн санаа);
2. [шилжсэн] Өвчүүний ясны хавиргатай холбогдож байгаа жижиг мөгөөрс яснууд:
өвчүүний хуруу (өвчүүний хоёр хажуугийн хавьсанд нийлэх
дэлгэрэнгүй...бяцхан яснууд);
3. [шилжсэн] Юманд хийсэн хуруу мэт юм:
бээлийний хуруу (бээлийнд хийсэн хуруу шиг хэлбэртэй зүйл, хуруу шургуулах зориулалттай
дэлгэрэнгүй...хэсэг) - Хуруу нь цоорсон савхин бээлийгээ гартаа хийлээ. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа., нэг хуруутай бээлий (нэг хуруу шиг хэлбэр гаргаж нэхсэн, бээлий), таван хуруутай бээлий (таван хурууны хэлбэр гаргаж нэхсэн, оёсон бээлий);
4. [шилжсэн] Хуруугаар багцаалсан хэмжээ:
хуруу хэртэй (хурууны орчим хэмжээтэй)
дэлгэрэнгүй...- Улаан тамхинаасаа хуруу хэртэй бүдүүн ороож, нүдээ анин сорж эхлэв. Л.Дашням. Бурхантын цэцэг., хуруун чинээ (хуруу шиг, бяцхан, жижигхэн) - Хуруун чинээ эврийг нь хугалах шахаж байлаа. П.Хорлоо. Багш., хоёр хуруу зайтай (хоёр хуруу дарам зайтай), өргөн нь хоёр хуруу (өргөн нь хоёр хуруу дарам хэмжээтэй), урт нь дөрвөн хуруу (урт нь дөрвөн хуруу дарам хэмжээтэй), хуруу зузаан өөх (хуруу дарам зузаан өөх) - Ийм хишиг дахин заяах юм биш дээ гэсэн шиг хуруу зузаан гадар өөх хүчээр идчихээд бялуурч ядрав. Б.Нямаа. Арандалынхан., хуруу дарам (нэг хуруу орчим хэмжээ) - Хацар дээрээ хуруу дарам улаан мэнгэтэй хүн байлаа. С.Эрдэнэ. Хонгорзул., хуруу шил (лабораторийн туршлагад хэрэглэдэг, нэг үзүүрийг нь битүүлсэн нимгэн гуурс шил).
- ариун хуруу - ядам хуруу
- гарын арван хуруу - хүний гарын арван сарвуу
- хуруу барих - а. Бусдад үл мэдэгдэх гэсэн тоотой юмыг гар барьж харилцан мэдэх; б. Хуруу гаргахад нэг нь сүүлдэсхийж нөгөө этгээдийн гаргах хурууг харах гэсэн байдал гаргах
- хуруу дарах - а. Хуруугаар тэмдэг болгон тоо тоолох; б. Баримт бичиг зэрэг дээр өндөгний хээг дарж гэрч тэмдэг болгох
- хуруу гаргах - нэгэн зүйл тоглоом, хоёр хүн нэгэн зэрэг тус тус нэг хуруугаа гаргаж наадах, эсхүл хоёр этгээд хуруугаа гаргахын сацуу тоог хэлж наадах
- хуруу инчдэх - эрхий хурууны өндгийг, мөн гарын бусад хурууны өндөгтэй нийлүүлж хавсарч хавиран дуугаргах
- хуруу мойх - хуруу мойног болох
- хуруу чичих - хуруугаа гозойлгон унтууцах
- хурууны зураг - а. Шууд хуруугаараа өнгө суулгаж зурсан нэгэн зүйлийн уран зураг; б. Хуруугаар өнгө суулган зурах уран зургийн арга
- хурууны ор - юм барихад үлдээсэн буюу батлан гэрчилж дарсан хурууны өндөгний нарийн хээ
... үргэлжлүүлэн харах ...- хурууны өндөг - хурууны үзүүрийн бөмбөгөр хэсэг
- хурууны үе - хурууны нугарч болох хэсгүүд буюу хуруу ясны залгаас
- хурууны үзүүр - хурууны өмнө хэсэг
- хурууны хэв - хурууны өндгөн дээр байх арьсны хээ, хүн бүрд өөр өөр байх тул бодгаль хүний тэмдэг болгон ашиглах нь бий
- хурууны хээ - хурууны хэв, хурууны өндөгний зураас
- хурууны хээ шинжих - гэмт хэрэгтнийг илрүүлэх нэгэн арга
- хуруу таалцах - нэг хүүхэд нь нэг гарынхаа дунд хурууг нууж, нөгөө нэг гарынхаа нэг хурууг нэмж атгаад, нөгөө хүүхдээр дунд хуруугаа олуулж наадах хүүхдийн тоглоом
- хуруу тоолох - хуруунд нэр өгч, нэрлэн тоолох монголын уламжлалт тоглоом наадгай эрхий мэргэн эрхий хуруу
- эмч домч - долоовор хуруу
- дунд ноён - дунд хуруу
- дугар зайсан - ядам хуруу буюу дөрөвдүгээр хуруу
- шошгор бичээч - чигчий хуруу
- хуруугаар жимэлцэх - хуалах
- гарын хуруу - гарын сарвуу
- долоовор хуруу - заах хуруу буюу хоёр дахь хуруу
- дунд хуруу - гар, хөлийн таван хурууны дундах нь
- мойног хуруу - муруй болж эвдэрсэн хуруу
- нэргүй хуруу - ядам хуруу
- савхан хуруу - савх мэт нарийхан хуруу
- хөлийн хуруу - хөлийн сарвуу
- эрхий хуруу - хамгийн эхний том хуруу
- чигчий хуруу - гар хөлийн хамгийн жижиг буюу тав дахь хуруу
- эрхий хуруу - хүний гарын хамгийн эхний хуруу
- ядам хуруу - ариун хуруу буюу дөрөв дэх хуруу
- хуруу гар - гар хөлийн сарвуу болон мутар
- хуруу хумс - гар хөлийн сарвуу, түүний үзүүр дэх эвэрлэг зүйл
- арван хуруу тэгш - өө сэвгүй
- арван хуруу шигээ мэдэх - маш сайн мэдэх
- таван хуруу тэгшгүй - төгс төгөлдөр биш
- хуруу дүрэх - а. Хулгай хийх, бусдын юмыг завшин ашиглах; б. Оролцох
- урт хуруутай - хулгайч
- хуруу хумсаа хугалах хумсаа малтах - идэж уух, өмсөх зүүхээ хасах, өөрсдийнхөө хэрэглэхийг багасгах
- хуруу хумсаа нуух - үнэн төрх, санаа бодлоо нуух
- ганц хуруутах - хуруу идээлэх нэгэн зүйл өвчин
- хуруу барих гээд бугуй барих - завшсан дээрээ бас завшаан эрж явах, ахиж нэтрэх, даврах гэсэн санаа
- хурууны үзүүрээр хөдөлгөх - а. Хүч орохгүй хийх; б. Бусдыг өөрийн хүсэл зоригийн дагуу дуулгавартай байлгах
- хуруу багтвал орно хошуу багтвал ууна - идэж уухдаа сайн, овсгоо самбаатай гэсэн санаа
- хуруу хөдөлбөл хошуу хөдөлнө - ажил хийвэл ам тосодно, ажил хөдөлмөр хийж сайхан амьдарна гэсэн санаа
- өвчүүний хуруу - өвчүүний хоёр хажуугийн хавьсанд нийлэх бяцхан яснууд
- бээлийний хуруу - бээлийнд хийсэн хуруу шиг хэлбэртэй зүйл, хуруу шургуулах зориулалттай хэсэг
- нэг хуруутай бээлий - нэг хуруу шиг хэлбэр гаргаж нэхсэн, бээлий
- таван хуруутай бээлий - таван хурууны хэлбэр гаргаж нэхсэн, оёсон бээлий
- хуруу хэртэй - хурууны орчим хэмжээтэй
- хуруун чинээ - хуруу шиг, бяцхан, жижигхэн
- хоёр хуруу зайтай - хоёр хуруу дарам зайтай
- өргөн нь хоёр хуруу - өргөн нь хоёр хуруу дарам хэмжээтэй
- урт нь дөрвөн хуруу - урт нь дөрвөн хуруу дарам хэмжээтэй
- хуруу зузаан өөх - хуруу дарам зузаан өөх
- хуруу дарам - нэг хуруу орчим хэмжээ
- хуруу шил - лабораторийн туршлагад хэрэглэдэг, нэг үзүүрийг нь битүүлсэн нимгэн гуурс шил
