1. Хүн, амьтны хөл гарын хурууны үзүүр дэх эвэрлэг хатуу хавтгай зүйл: хумс мөөгөнцөртөх (хумсны дэлгэрэнгүй...завсар, үзүүрээс эхэлж нийтдээ өвчилдөг хумсны халдварт өвчин), хумс нээх (гэмтсэн хумс аажмаар ургаж, гэмтсэн хэсгээ туух, түрэх), хумсны будаг (хумс будах, өнгөлөх зүйл) - Мөнгөн тэмдэгт багцаар нь, уруулын будаг, хумсны будаг, үнэртэй ус, дуран, оймс зэрэг зүйл авав. Б.Ринчен. Өмнө этгээдэд зорчсон тэмдэглэл., хумсны гөгий (хумсны зэтэрт халдвар орсноос хумсны угийг тойрон идээлэх үрэвсэл), хумсны зэт (хүний гар хөлийн хумсны угийн арьсан нугалаас), хумсны зэтэр (хумсны зэт), хумсны зээг (хумсны зэт), хумсны толь (хумсны гялгар гадаргуу), хумсны уг (хумсны, хурууны үзүүрийн булчинтай залгалдаж байгаа хэсэг), хумсны хайч (хумс авах хавчуур иртэй хэрэгсэл), хумсаа авах (хумсны үзүүрээс тайрах) - Худал хэлж сурахаар хумсаа авч сур. Ж.Дашдорж. Монгол цэцэн үгийн далай., хумсаа ургуулах (хумсаа урт болгох) - Мулцгар цагаан хурууныхаа хумсыг, урт ургуулж зассан нь Доржийн нүднээ тусав. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., хумсаараа маажих (хурууны үзүүрийн эвэрлэг зүйлээр маажих, үрэх) - Тэгээд нэг босож, нэг сууж гар хөлөө хойш урагш хамаагүй хөдөлгөж хумсаараа ширдэг маажиж байв. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., хумсан хээ (хумс хэлбэртэй хээ угалз), хумс савар [хоршоо] (хурц хумстай хөл хуруу), хуруу хумс [хоршоо] (гар хөлийн сарвуу, түүнд ургасан эвэрлэг хатуу зүйл), *хуруу хумсаа малтах (а. Хурууныхаа хумсан доторх хирийг ухах; б. [шилжсэн] Хүчээ шавхан ажиллах, шаргуу хөдөлмөрлөх - Хуруу хумсаа малтаж байж олсон, энэ хэдэн наалттай модыг хүн авахгүй. С.Лочин нар. Галтай залуу нас)., *хумс хуруутай [шилжсэн] (хулгай хийх зантай), *хумсаа нуух (а. Муу санах, амиа бодох; б. Үйлдсэн гэмээ далдлах) - Энэ гай хөөгөөс болж сонины газрынхан өдөр бүр л нүдийг минь ухчих гээд амар заяа үзүүлдэггүй. Энэ хашир ч хумсаа нуусаар аягүй бол толгой цусдах нь ээ. З.Баттулга. Төвшинтөгс: хумсан будаг цэцэг [ургамал] (цэцэрлэг болон өрөө тасалгаанд тарьдаг нэг наст өвслөг ургамал,), эмгэн хумс [амьтан] (хэвэл хөлт, зөөлөн биетний ангид багтах амьтан, төрөл зүйл олон) - Эмгэн хумс шиг мөлхөн буцаж ирэв дээ! “Утга зохиол урлаг” сонин., хумсаа нуусан дайсан аюултай, худлаа хэлсэн хүн осолтой [зүйр цэцэн үг] (муу санаатан, худал хэлдэг хүнээс болгоомжил гэсэн санаа), *хумсын төдий (өчүүхэн төдий, тун бага) - Энэ чинь шинжлэх ухаанд хумсын төдий ч нэмэр болохгүй ердөө! гэв. Ш.Гаадамба. Элбэг дээл., *хумсын чинээ (хумсын төдий, өчүүхэн бага) - Хүү минь би хумсын чинээ ч тустай юм хийгээгүй. Л.Түдэв. Уулын үер., *хумсны толион чинээ (хумсны толио мэт хэмжээтэй, жижигхэн) - Сүхнийх нь торгон ир тэхий дундаасаа хумсны толион чинээн газар эмтрэн унажээ. Б.Нямаа. Арандалынхан;
2. [шилжсэн] Бууны сумыг, сумны хэвтэшнээс татан гаргадаг хумс мэт төмөр гох;
3. [шилжсэн] Цахиур бууны хөлийн, газар руу хатгадаг үзүүрт угласан төмөр, эвэр шор:
бууны хөлийн хумс хугарах (цахиур бууны хөлийн
дэлгэрэнгүй...үзүүрт угласан төмөр шор хугарах);
4. [шилжсэн] Саримсгийн нэг бөндгөр хэсэг
- Би авгай руугаа утас цохиж, манай онгоцоор хоёрхон хумс ч болов саримсаг олж явуулаач гэж гуйлаа. дэлгэрэнгүй...“Утга зохиол урлаг” сонин.
- хумс мөөгөнцөртөх - хумсны завсар, үзүүрээс эхэлж нийтдээ өвчилдөг хумсны халдварт өвчин
- хумс нээх - гэмтсэн хумс аажмаар ургаж, гэмтсэн хэсгээ туух, түрэх
- хумсны будаг - хумс будах, өнгөлөх зүйл
- хумсны гөгий - хумсны зэтэрт халдвар орсноос хумсны угийг тойрон идээлэх үрэвсэл
- хумсны зэт - хүний гар хөлийн хумсны угийн арьсан нугалаас
- хумсны зэтэр - хумсны зэт
- хумсны зээг - хумсны зэт
- хумсны толь - хумсны гялгар гадаргуу
- хумсны уг - хумсны, хурууны үзүүрийн булчинтай залгалдаж байгаа хэсэг
- хумсны хайч - хумс авах хавчуур иртэй хэрэгсэл
... үргэлжлүүлэн харах ...- хумсаа авах - хумсны үзүүрээс тайрах
- хумсаа ургуулах - хумсаа урт болгох
- хумсаараа маажих - хурууны үзүүрийн эвэрлэг зүйлээр маажих, үрэх
- хумсан хээ - хумс хэлбэртэй хээ угалз
- хумс савар - хурц хумстай хөл хуруу
- хуруу хумс - гар хөлийн сарвуу, түүнд ургасан эвэрлэг хатуу зүйл
- хуруу хумсаа малтах - а. Хурууныхаа хумсан доторх хирийг ухах; б. [шилжсэн] Хүчээ шавхан ажиллах, шаргуу хөдөлмөрлөх - Хуруу хумсаа малтаж байж олсон, энэ хэдэн наалттай модыг хүн авахгүй. С.Лочин нар. Галтай залуу нас., хумс хуруутай шилжсэн хулгай хийх зантай
- хумсаа нуух - а. Муу санах, амиа бодох; б. Үйлдсэн гэмээ далдлах
- хумсан будаг цэцэг - цэцэрлэг болон өрөө тасалгаанд тарьдаг нэг наст өвслөг ургамал,
- эмгэн хумс - хэвэл хөлт, зөөлөн биетний ангид багтах амьтан, төрөл зүйл олон
- хумсаа нуусан дайсан аюултай худлаа хэлсэн хүн осолтой - муу санаатан, худал хэлдэг хүнээс болгоомжил гэсэн санаа
- хумсын төдий - өчүүхэн төдий, тун бага
- хумсын чинээ - хумсын төдий, өчүүхэн бага
- хумсны толион чинээ - хумсны толио мэт хэмжээтэй, жижигхэн
- бууны хөлийн хумс хугарах - цахиур бууны хөлийн үзүүрт угласан төмөр шор хугарах
