ХАЛ I  

1. Бэрхшээл, зовлон, зүдүүр: хал авах (а. Зовлон зүдүүрээс халшрах, бэрхшээх; б. [шилжсэн] Бусдад дэлгэрэнгүй...хорсон гоморхож, өшөө өвөрлөх), хал авахгүй (зовооход авд гомдохгүй), хал амсах (зовлон зүдүүр амсах), хал үзэх (зовох зүдэхийг олонтоо үзэж өнгөрүүлэх, зовлон үзэх), хал үзүүлэх (а. Амьдрал мэдүүлэх, юм сургах; б. Зовоон тарчлаах), хал даах (а. Зовлон зүдүүрийг тэсвэрлэх; б. Эдэлж хэрэглэхэд бөх байх), хал бал [хоршоо] (гэм хор, хор хөнөөл, уршиг балаг) - Хадмуудын хал балаар хайран сайхан танилцсан үеийн нөхрийн сэтгэлд юм хийв. Б.Ринчен. Монгол бичгийн хэлний зүйн удиртгал., хал балгүй [хоршоо] (гэм зэмгүй, түвэг чирэгдэлгүй), хал дол [хоршоо] (зовлон зүдгүүр) -Хал дол үзэж долингоршсон байрын ахимаг насны хар хүнээс асуув. Н.Лесков. Зовлонгийн далай., хал зүдүүр [хоршоо] (бэрхшээл зовлон), хал хашрал [хоршоо] (бэрхшээл зүрхшээл), хал хөнөөл [хоршоо] (зовлон зүдрэлээс үүссэн хохирол), гэм хал [хоршоо] (гэм зэм, хор хөнөөл, гай уршиг), *хал үзэж халуун чулуу долоох (зовлон зүдгүүр үзэж хашир суух гэсэн санаа) - Манай эхнэрийг чи сайн ажиж, ааш авирыг нь онож хэллээ. Залуу гэлтгүй хал үзэж халуун чулуу долоож яваа амьтан даа. Ж.Пүрэв. Гурван зангилаа., *хал үзэж хашир таних (зовлон үзэж юмны учир олохтой болох), *хал үзүүлж, хашир таниулах (зовлон бэрхшээл үзүүлэх, амьдрал мэдүүлэх) - Насны чинь залуу, биений чинь чийрэг дээр би чамайг хал үзүүлж, хашир таниулна гэж хэлсэн. Д.Намдаг. Цаг төрийн үймээн;

---

2. Гэм, зэм, харш: чулуутай газар гуталд халтай, урт хошуу толгойд халтай [зүйр цэцэн үг] (илүү үг ярьж хов зөөх хэрэггүй, урт хошуу дэлгэрэнгүй...заавал хэрэгт оруулдаг гэсэн санаа).

---

• хал авах - а. Зовлон зүдгүүрээс халшрах, бэрхшээх; б. [шилжсэн] Бусдад хорсон гоморхож, өшөө өвөрлөх
• хал авахгүй - зовооход авд гомдохгүй
• хал амсах - зовлон зүдгүүр амсах
• хал үзэх - зовох зүдэхийг олонтоо үзэж өнгөрүүлэх, зовлон үзэх
• хал үзүүлэх - а. Амьдрал мэдүүлэх, юм сургах; б. Зовоон тарчлаах
• хал даах - а. Зовлон зүдгүүрийг тэсвэрлэх; б. Эдэлж хэрэглэхэд бөх байх
• хал бал - гэм хор, хор хөнөөл, уршиг балаг
• хал балгүй - гэм зэмгүй, түвэг чирэгдэлгүй
• хал дол - зовлон зүдгүүр
• хал зүдүүр - бэрхшээл зовлон
... үргэлжлүүлэн харах ...
хал хашрал - бэрхшээл зүрхшээл
хал хөнөөл - зовлон зүдрэлээс үүссэн хохирол
гэм хал - гэм зэм, хор хөнөөл, гай уршиг
хал үзэж халуун чулуу долоох - зовлон зүдүүр үзэж хашир суух гэсэн санаа
хал үзэж хашир таних - зовлон үзэж юмны учир олохтой болох
хал үзүүлж хашир таниулах - зовлон бэрхшээл үзүүлэх, амьдрал мэдүүлэх
чулуутай газар гуталд халтай, урт хошуу толгойд халтай - илүү үг ярьж хов зөөх хэрэггүй, урт хошуу заавал хэрэгт оруулдаг гэсэн санаа

---

Ижил үг

ХАЛ II

ХАЛ III

ХАЛ IV

Холбогдох зураг одоогоор алга байна.