1. Газрын гадаргуу, усны мандлаас хөөрөн дэгдэж, агаар мандалд хуралдан, янз бүрийн хэлбэртэй, цагаан, бөөн бараан дэлгэрэнгүй...өнгөтэй харагдах усны уур. Хүйтэн жихүүн, агаар мандалд жижиг усан дусал, бяцхан мөсөн талстууд болон хувирсан усны уур бороо, мөндөр, цас болон газрын гадаргууд бууна: Хавар дулаан болоход Банзар нүүж байгаа үүлийг тооноор харж санаа алдаад дээшээ харж хэвтээд байдаг болов. Ц.Дамдинсүрэн. Багш шавь хоёр., борооны үүл (а. Нүүгэлтсэн хар үүл; б. [шилжсэн] Хөнгөн хийсвэр хүн), сэмжин үүл (нимгэн цагаан, сэмжин хэлбэртэй үүл), үүл өргөх (үүл хаяарч цэлмэх), үүл сарних (үүл тархан алга болох), үүл суух (үүл зузааран хуралдах), үүл ургах (үүл бий болох, үүлтэй болох), үүл хурах (үүл цуглах, үүлтэй болох), үүл ээдрэх (нүүж байсан үүл бөөн бөөнөөрөө эвхрэн унах); үүлэн борооны цэнгэл [бичиг] (эр эмийн хурьцал), үүл хөлөглөгч [ёгт] (утаа), үүлний багана [ёгт] (хот суурин), үүлний гэрэл [ёгт] (аянга), үүлний дуу [ёгт] (аянгын дуу чимээ), үүлэн чулуу [ёгт] (мөндөр), үүлэн шим [ёгт] (бороо), үүлэнд баясагч [ёгт] (тогос), үүл бороо [хоршоо] (дулааны улиралд буух хур тунадас) - Угаас Хэ вангийн авааль гэргийгээс нэгэн охин буй бөлгөө. Түүний төрөх үед үүл бороо арилж өргөөнөөс оюу шүр мэт солонго татсанд тохиолдсоноор нэрийг Солонгуа гэжээ. В.Инжаннаши. Хөх судар., үүл манан [хоршоо] (агаар хуралдсан усны уур болон түүний доош буусан нь) - Цааш явтал оройд нь үүл манан бүрхсэн өндөр оргил байжээ. Монгол ардын үлгэр., үүл будан [хоршоо] (бороо орсны дараа үүсэх манан) - Өндөр бэрхийн шилд үүл будан татна. Монгол ардын уртын дуу., үүл цас [хоршоо] (агаар хуралдсан чийг хүйтрэхэд доош буусан нь) - Өндөр их хангайн шилд үүл цасан будраад ирэхэд … Монгол ардын уртын дуу., үүл сөрвөл бороо, үг сөрвөл хэрүүл [зүйр цэцэн үг] (муудалцах гэсэн санаа) - Ийнхүү Мандхай Өнөболд хоёр харилцан бие биедээ үг хаялцан “Үүл сөрвөл бороо, үг сөрвөл хэрүүл” гэгчээр хэрэлдэх муудалцах нь олонтой болжээ. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., үүл манан өтгөн боловч үлээх салхийг дагаад арилдаг, үймсэн сэтгэл хүнд боловч үнэн учрыг таниад цайрдаг [зүйр цэцэн үг] (үнэн ямагт ялдаг гэсэн санаа);
2. Үүл хэлбэртэй юм:
үүлэн хээ (үүлийг дүрсэлсэн нэгэн зүйл хээ),
үүлэн чулуу (гантиг чулуу),
дэлгэрэнгүй...үүлэн шат [хуучирсан] (хэрмэн дээгүүр давж орохоор тавьсан байлдааны тусгай шат) - Хятадын цэрэг олон хүнээ алдсан боловч хотын хэрмийг түшүүлэн үүлэн шат тавьж, хэрэм дүүлэн давахыг оролдов. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан., үүлэн тэнз [ургамал] (нялх мөчир нь ногоон бөгөөд нарийн үстэй, навч гонзгойдуу зууван, шарангуй ногоон цэцэгтэй, ороож ургадаг тэнзлэг мод, иш нь эмд орно), үүлэн цэцэг [ургамал] (чагтлан ургадаг зууван навчтай, анхилам цагаан цэцэгтэй мөнх ногоон, авирч ургадаг модлог тэнз, цэцгээс нь анхилам тос гарган авдаг, иш болон навч нь эмд ордог).
Ижил үг
