1. Орох гарах хаалга: үүд гажих (үүд хааж болохгүй болох), үүд нээх (а. Хаалга дэлгэрэнгүй...онгойлгох; б. [шилжсэн] Эх үүсвэрийг нь тавих) - Хэдийнээс чөлөөт амьдралыг хүсэгч хээр талын зоригт монголчууд үүрдийн жаргалын үүдийг нээж үргэлж баясахын дууг эгшиглэв. Ц.Дамдинсүрэн. Монгол ардын үнэнч удирдагч., үүд савах (а. Үүд хүчтэй хаах; б. [шилжсэн] Ихэд уурлах), үүдний жижүүр (хаалганы хажууд сууж орох, гарах хүмүүсийг шалган нэвтрүүлдэг хүн), үүдний өлгүүр (орж, гарах хүмүүсийн хувцсыг өлгөх өлгүүр), үүдний өрөө (гарч, орох хаалга байх өрөө), үүдний саравч (нар, салхи, борооноос хамгаалсан үүдэнд байх саравч); үүдэн дарлага (бэрийг ирэхэд хадам эцгийн гэрийн үүдийг баганаар хөндлөн дарж саатуулдаг монголчуудын хуримын зан үйл. Энэ үед хүү, хүүхний тал уран үгээр цэц булаалдан шүлэглэн хэлэлцэхийг үүд дарлагын үг гэдэг), үүдэн шүд (ам ангайхад харагдах дээд, доод дөрвөн шүд); үүдээ хаах (а. Үйлчилгээний газрын ажлын цаг дуусах; б. [шилжсэн] Хаалгаа барих), үүдээр алхуулахгүй байх (оруулахгүй байх), гэрийн үүд (гэрийн орж гарах хаалга), үүд сүв [хоршоо] (орох, гарах газар), үүд хаалга [хоршоо] (байшин барилга болон гэрийн орж гарах хэсэг) - Үүдэн хоёр шүдийг чинь хө унаад ирэх цагт хө, үүд хаалгаа нээгээд өгсөн ч, үзэж харах хүнгүй болно. ААЗ., *үүдэн хоймрын зайд (тун ойрхон), *үүд нээгдэх (эх үүсвэр тавигдах) - Миний санахад таны ардын залуусын өмнө эрдмийг туулах үүд нээгдэх зам холгүй байх аа. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., орох үүдээ олоод, гарах үүдээ бүү март [зүйр цэцэн үг] (хүний тусыг бүү март гэсэн санаа), үүднээсээ холдож үзээгүй, үнээнийхээ сүүлнээс салж үзээгүй [зүйр цэцэн үг] (эрдэм номгүй, газар мэдэхгүй гэсэн санаа);
2. Хаалга хавийн газар -
дэлгэрэнгүй...Үүл гараад бороо орохын цагт үүд хийгээд хоймор юуны ялгаа вэ, үйл байгаад үхэхийн цагт хөгшин хийгээд залуу юуны ялгаа вэ. Д.Равжаа. Зохиолын эмхэтгэл;
3. Гараа, үндэс, эхлэл:
эрх чөлөөний үүд (эрх чөлөөний эхлэл) -
дэлгэрэнгүй...Хоёр дайсан хоорондоо бус, нэг эцэг эхээс үүдэн төрсөн ах дүү хоёр хаан ширээг булаалдан байсан хэрэг аж. Ш.Нацагдорж. Мандхай цэцэн хатан;
4. Тулд, санаанаас -
Төсөв мөнгө хэмнэх үүднээс ч тэр энэ аргыг судалж үзүүштэй. “Зууны мэдээ” дэлгэрэнгүй...сонин., тус болохын үүднээс (тус болохын тулд, тус болох санаанаас), сануулахын үүднээс (санаа авхуулан тулд).
- үүд гажих - үүд хааж болохгүй болох
- үүд нээх - а. Хаалга онгойлгох; б. [шилжсэн] Эх үүсвэрийг нь тавих
- үүд савах - а. Үүд хүчтэй хаах; б. [шилжсэн] Ихэд уурлах
- үүдний жижүүр - хаалганы хажууд сууж орох, гарах хүмүүсийг шалган нэвтрүүлдэг хүн
- үүдний өлгүүр - орж, гарах хүмүүсийн хувцсыг өлгөх өлгүүр
- үүдний өрөө - гарч, орох хаалга байх өрөө
- үүдний саравч - нар, салхи, борооноос хамгаалсан үүдэнд байх саравч
- үүдэн дарлага - бэрийг ирэхэд хадам эцгийн гэрийн үүдийг баганаар хөндлөн дарж саатуулдаг монголчуудын хуримын зан үйл. Энэ үед хүү, хүүхний тал уран үгээр цэц булаалдан шүлэглэн хэлэлцэхийг үүд дарлагын үг гэдэг
- үүдэн шүд - ам ангайхад харагдах дээд, доод дөрвөн шүд
- үүдээ хаах - а. Үйлчилгээний газрын ажлын цаг дуусах; б. [шилжсэн] Хаалгаа барих
... үргэлжлүүлэн харах ...
