1. Ургамлын газарт хавсан хэсэг (ургамлын шорооны дотор байж тогтоцтой болгон, ус чийг ба тэжээлийг залгуулах хэсэг): дэлгэрэнгүй...модны үндэс (модны газар бэхлэгдсэн хэсэг) - Бас намрын цагт төрөл бүрийн жимс идэж, алд дэлэм гүн газар сэндийлэн ухаж ургамлын үндэс олж иддэг билээ. Ж.Дамдин. Миний монгол., мөлжүүр үндэс (ургамлын нэхдэс дотор сунан ургаж шим шүүсийг нь сорон амьдардаг үндэс), үндэс хөөх (мал өвсний үндэс эрж идэх), үндэс гүйх (ургамлын үндэс уртсах ба өсөж томрох), үндэсний үер (газар гэсэхэд ус нь дээш нэвчиж, мөрөн голын ус нэмэгдэх), үндэс сайтын навч цэцэг их, үнэн сайтын үг яриа цөөн [зүйр цэцэн үг] (юмны мөн чанар гадна үзэмждээ бус дотор агуулгадаа байдаг гэсэн санаа);
2. Үндсээр хийсэн:
үндсэн аяга (модны үндсийг ухаж хийсэн аяга);
3. Гарал угсаа, уг:
үндэс овог ~ овог үндэс [хоршоо] (угсаа, гарал үүсэл) -
дэлгэрэнгүй...Манай хүчин сүрийг дэгдүүлэн үндэс овгийг өргүүлэн тэтгэ. Замлин Сэнчиний намтар оршив., үндэс сурвалж [хоршоо] (а. Юмны үүсэл гарал, шалтгаан; б. Удам судар) - Эцэг өвгийн үндэс сурвалжийг худалдан … Замлин Сэнчиний намтар оршив., үндэс угсаа [хоршоо] (үндэс сурвалж) - Хэдэн зуун жилийн турш монгол орон бусдын боол болж үндэс угсаа сөнөхөд хүрч байлаа. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., үр үндэс [хоршоо] (үр хүүхэд, хойч үе) - Үр үндэс тасрахгүй. Б.Явуухулан. Хар ус нуурын шагшуурга., яс үндэс [хоршоо] (гарал угсаа), *үндэс залгах (удам залгах үр хүүхэдтэй болох), *үндэс харлах (үр хүүхэдгүй болох), *үндэс хатгах (а. Үр хүүхэдтэй болох; б. Нутагшин суурьших; в. Хэрэг явдлын эхлэлийг тавих), *үндэс тасрах (удам залгах үр хүүхэдгүй болох), үндэс залгах үрээ хүн болгох, үүлдэр залгах үрээгээ морь болгох [зүйр цэцэн үг] (үр хүүхдээ өсгөх, адуу малаа өсгөх гэсэн санаа);
4. Гол, чухал, тулгуур болсон, ерөнхий:
үндсэн асуудал (гол асуудал),
үндсэн зарчим (гол зарчим, тулгуур зарчим),
дэлгэрэнгүй...үндсэн мэргэжил (гол мэргэжил), үндсэн өнгө (цагаан, шар, улаан, хөх, хар энэ таван өнгө), үндсэн утга (гол утга), үндсэн хөрөнгө (үйлдвэрлэлийн хэрэгсэлд зориулсан хөрөнгө), үндсэн хууль (нийгэм төрийн байгууллын үндэс, төрийн байгууллагуудын систем, зохион байгуулалт үйл ажиллагааны зарчим, иргэдийн үндсэн эрх, үүргийг бататган бэхжүүлсэн улсын тулгуур засаг хууль), үндсэн хуулийн цэц (үндсэн хуульд хяналт тавих, заалт зөрчсөн эсэхэд дүгнэлт гаргах, маргааныг магадлан шийдвэрлэх бүрэн эрхтэй, үндсэн хуулийг чандлан сахиулах байгууллага), үндсэн шинж (гол, чухал шинж), үндсэн орд (геологийн хувьсал өөрчлөлтийн дүнд бүрэлдэн тогтож, анх үүссэн чулуулагтайгаа нэг орон зайд байрлаж байгаа эрдэс баялгийн хуримтлал);
5. Эх, үүсгэл, суурь, эш баримт -
Чухам энэ нь тэр хоёрын бат бэх үерхлийн үндэс болж өгчээ. Ч.Чимид. Хавар дэлгэрэнгүй...намар., эх үндэс (уг гарал), онолын үндэс (онолын тулгуур ойлголт), үгийн үндэс (үг хувилах нөхцөл залгаж цааш хувиргах хэсэг), үндэс болгох (эш, суурь болгох) - Амарсанаа Хотгойдын ноён Чингүнжавтай хэлэлцэн тохиролцсоны үндсэн дээр манжийн эсрэг бослого гаргажээ. Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь., үндсийг нь тавих (суурийг нь тавих), үндэс суурь [хоршоо] (уг сурвалж, эх үүсгэл), ор үндэс [хоршоо] (үнэн бодит байдлын эзлэх хэмжээ, хувь), үндэс сурвалж [хоршоо] (а. Нөхцөл, үүсгэл, шалтгаан; б. Удам судар), үр үндэс [хоршоо] (а. Хэрэг явдлын шалтгаан; б. Хэрэг явдлын үр дагавар);
6. Үндэстэн:
үндэсний бахархал (тухайн үндэстний бахархах зүйл),
үндэсний баялаг (тухайн үндэстний бий болгосон буюу
дэлгэрэнгүй...өвлөсөн оюуны болон эдийн зүйлс), үндэсний бодлого (тухайн үндэстний авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ), үндэсний бүжиг (тухайн үндэстний буюу ард түмний зохиосон бүжиг), үндэсний нийт бүтээгдэхүүн (тодорхой хугацаанд тухайн улсын үйлдвэрлэсэн бараа, үйлчилгээний нийт үнэ бусад оронд гаргасан хөрөнгө оруулалтаас олсон орлогын нийлбэр дүнгээр хэмжигддэг үзүүлэлт), үндэсний үзэл (улс үндэстний ашиг сонирхлыг илэрхийлсэн үзэл суртал, улс төрийн бодлогын нэгэн зарчим), үндэсний цэцэрлэг (байгалийн гайхамшигт зүйлийг үндэсний хэмжээнд хамгаалалтад авсан нутаг болон усан талбай), үндэсний спорт (ард түмний уламжлал, зан заншилд тулгуурлан хөгжсөн үндэстний онцлог шинжийг агуулсан спорт);
7. Бүхлээр нь, уг ёзоороор нь:
үндсээр нь таслах (юу ч үгүй болгох),
үндсээр нь устгах (бүгдийг нь байхгүй болгох,
дэлгэрэнгүй...үгүй хийх), үндсээр нь үгүй хийх (юу ч үлдээлгүй устгах);
8. Арав гэсэн тооны ёгт нэр.
- модны үндэс - модны газар бэхлэгдсэн хэсэг
- мөлжүүр үндэс - ургамлын нэхдэс дотор сунан ургаж шим шүүсийг нь сорон амьдардаг үндэс
- үндэс хөөх - мал өвсний үндэс эрж идэх
- үндэс гүйх - ургамлын үндэс уртсах ба өсөж томрох
- үндэсний үер - газар гэсэхэд ус нь дээш нэвчиж, мөрөн голын ус нэмэгдэх
- үндэс сайтын навч цэцэг их үнэн сайтын үг яриа цөөн - юмны мөн чанар гадна үзэмждээ бус дотор агуулгадаа байдаг гэсэн санаа
- үндсэн аяга - модны үндсийг ухаж хийсэн аяга
- үндэс овог овог үндэс - угсаа, гарал үүсэл
- үндэс сурвалж - а. Юмны үүсэл гарал, шалтгаан; б. Удам судар
- үндэс угсаа - үндэс сурвалж
... үргэлжлүүлэн харах ...- үр үндэс - үр хүүхэд, хойч үе
- яс үндэс - гарал угсаа
- үндэс залгах - удам залгах үр хүүхэдтэй болох
- үндэс харлах - үр хүүхэдгүй болох
- үндэс хатгах - а. Үр хүүхэдтэй болох; б. Нутагшин суурьших в. Хэрэг явдлын эхлэлийг тавих
- үндэс тасрах - удам залгах үр хүүхэдгүй болох
- үндэс залгах үрээ хүн болгох үүлдэр залгах үрээгээ морь болгох - үр хүүхдээ өсгөх, адуу малаа өсгөх гэсэн санаа
- үндсэн асуудал - гол асуудал
- үндсэн зарчим - гол зарчим, тулгуур зарчим
- үндсэн мэргэжил - гол мэргэжил
- үндсэн өнгө - цагаан, шар, улаан, хөх, хар энэ таван өнгө
- үндсэн утга - гол утга
- үндсэн хөрөнгө - үйлдвэрлэлийн хэрэгсэлд зориулсан хөрөнгө
- үндсэн хууль - нийгэм төрийн байгууллын үндэс, төрийн байгууллагуудын систем, зохион байгуулалт үйл ажиллагааны зарчим, иргэдийн үндсэн эрх, үүргийг бататган бэхжүүлсэн улсын тулгуур засаг хууль
- үндсэн хуулийн цэц - үндсэн хуульд хяналт тавих, заалт зөрчсөн эсэхэд дүгнэлт гаргах, маргааныг магадлан шийдвэрлэх бүрэн эрхтэй, үндсэн хуулийг чандлан сахиулах байгууллага
- үндсэн шинж - гол, чухал шинж
- үндсэн орд - геологийн хувьсал өөрчлөлтийн дүнд бүрэлдэн тогтож, анх үүссэн чулуулагтайгаа нэг орон зайд байрлаж байгаа эрдэс баялгийн хуримтлал
- эх үндэс - уг гарал
- онолын үндэс - онолын тулгуур ойлголт
- үгийн үндэс - үг хувилах нөхцөл залгаж цааш хувиргах хэсэг
- үндэс болгох - эш, суурь болгох
- үндсийг нь тавих - суурийг нь тавих
- үндэс суурь - уг сурвалж, эх үүсгэл
- ор үндэс - үнэн бодит байдлын эзлэх хэмжээ, хувь
- үндэс сурвалж - а. Нөхцөл, үүсгэл, шалтгаан б. Удам судар
- үр үндэс - а. Хэрэг явдлын шалтгаан; б. Хэрэг явдлын үр дагавар
- үндэсний бахархал - тухайн үндэстний бахархах зүйл
- үндэсний баялаг - тухайн үндэстний бий болгосон буюу өвлөсөн оюуны болон эдийн зүйлс
- үндэсний бодлого - тухайн үндэстний авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ
- үндэсний бүжиг - тухайн үндэстний буюу ард түмний зохиосон бүжиг
- үндэсний нийт бүтээгдэхүүн - тодорхой хугацаанд тухайн улсын үйлдвэрлэсэн бараа, үйлчилгээний нийт үнэ бусад оронд гаргасан хөрөнгө оруулалтаас олсон орлогын нийлбэр дүнгээр хэмжигддэг үзүүлэлт
- үндэсний үзэл - улс үндэстний ашиг сонирхлыг илэрхийлсэн үзэл суртал, улс төрийн бодлогын нэгэн зарчим
- үндэсний цэцэрлэг - байгалийн гайхамшигт зүйлийг үндэсний хэмжээнд хамгаалалтад авсан нутаг болон усан талбай
- үндэсний спорт - ард түмний уламжлал, зан заншилд тулгуурлан хөгжсөн үндэстний онцлог шинжийг агуулсан спорт
- үндсээр нь таслах - юу ч үгүй болгох
- үндсээр нь устгах - бүгдийг нь байхгүй болгох
- үндсээр нь үгүй хийх - юу ч үлдээлгүй устгах
