Сэцэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хойд хошуу, Төгс хүлэг далай ханы аймгийн Сэцэн засгийн хошуу, Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу |
| Төрөл | Хошуу |
| Цаг үе | 1754-1931 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Тэнгэрийн тэтгэсэн |
| Анхны засаг ноён | Засаг, улсад туслагч гүн Батмөнх |
| Удам | Дөрвөдийн Тэргэт тайшийн хүү Бу илдэнгийн 3-р үеийн ач |
| Харьяалал | Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүнгарын чуулган |
| Байгуулагдсан он цаг | 1754 |
| Татан буугдсан он цаг | 1925 |
| Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Дөрвөдийн зүүн гарын Сайн заяатын чуулганы дундад хойд хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Төгс хүлэг далай хан аймгийн Сэцэн засгийн хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Байхгүй |
| Одоогийн | Увс аймгийн Зүүнговь сумын нэг хэсэг |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Тодорхой мэдээ байхгүй |
| Сүүлчийн засаг ноён | Дондов |
Сэцэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)
Зүүнгарын дөрвөд аймгийн харьяат баяд нарыг захирсан цорос язгууртан Батмөнх нь 1753 онд 3 Цэрэнг дагалдан Чин улсад дагаар оржээ. 1754 онд Чин улсын хаанд бараалхаар ирсэнд засаг, улсад туслагч гүн өргөмжлөн харьяат ардыг нэг хошуу болгов. 1755 онд Зүүнгарыг дайлаар орсон цэрэгт дайчлагдан зүтгэж явсан бөгөөд 1758 онд зүүнгарын харьяат мянгад отгийг нэхэмжлэн байлдаж явав. Дөрвөд, баяд нарыг Чин улсад анх дагаар ирэх үест Түйн гол, Заг Байдрагаар нутаглуулсан боловч Зүүнгарыг эзлэн дагуулсны дараа уг нутагт нь буцаан нүүлгэхээр шийдвэрлэсэн байжээ. 1756 онд дөрвөд баяд нар Эх аралаар дамжин Эрчист буцаж нүүсэн боловч Зүүнгарын бослого самуунаас дайжин буцан нүүж Ховдоор дайран Улаангомд нүүн очиж суурьшчээ. Тус хошууны нутаг нь баядын хошуудын нутгийн зүүн хойд хэсэгт оршиж байв. Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошуу нь 1912 онд Монгол улсдаа дагаар орсон бөгөөд Жавзандамба хутагт Богд хаанаас тус хошууны засаг ноёнд үе улирах Сэцэн засаг цол, улсын түшээ гүнгийн хэргэм хүртээв. Үүнээс хойш тус хошууг Дөрвөдийн Төгс хүлэг далай хан аймгийн Сэцэн засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1925 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууны нутаг нь Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуунд багтжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Увс аймгийн Зүүнговь сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Батмөнх |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1754-1775 |
|
Үрэс |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1775-1790 |
|
Будгэрэл |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1791-1806 |
|
Доржжав |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1806-1825 |
|
Цэдэнжав |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1825-1845 |
|
Цэвэгжав |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1845-1894 |
|
Дондов |
Засаг, улсын түшээ гүн |
1895-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997.
На.Сүхбаатар. Баруун хязгаарын нийгэм-улс төрийн хөгжлийн түүхэн тойм (ХХ зууны эхэн үеэс 1930-аад он). Улаанбаатар, 2000.
Оюунжаргал О. Манж Чин улсаас монголчуудыг захирсан бодлого. (ойрадуудын жишээн дээр). Улаанбаатар, Арвинсудар. 2009. т.185-186.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он