Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад дахь умард хошуу, Сэцэн хан аймгийн Жонон засгийн хошуу, Хан Хэнтий уулын аймгийн Биндэръяа хан уулын хошуу, Хөвчийн жонон вангийн хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1691-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Энх-Амгалан
Анхны засаг ноён Засаг, хошууны бэйс Цэвдэн
Удам Шолой далай сэцэн хааны хүү Цэвдэн сэцэн жонон
Харьяалал Сэцэн хан аймаг
Байгуулагдсан он цаг 1691
Татан буугдсан он цаг 1931
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Халхын дорнод замын Хэрлэн барс хотын чуулганы дундад дахь умард хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Сэцэн хан аймгийн Жонон засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931) Хан хэнтий уулын аймгийн Биндэръяа хан уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 бүтэн хагас сум
1918 оны хүн амын тоо Өрх – 1786. Эрэгтэй – 2768 (үүнээс тайж – 222, хамжлага ард – 736, лам банди – 1362, сумны албат эр – 414, сул эр – 34). Эмэгтэй – 3353. Нийт – 6121.
Одоогийн Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр, Биндэр, Батширээт сум, Баян-Адрага сумын хагас
Хошууны дотор байсан сүм хийд Бэлгэ Өлзийт сүм (1770)
Сүүлчийн засаг ноён Цогбадрах

Жонон засгийн хошуу (Сэцэн хан аймаг)

Чин улсын үеийн Халхын Сэцэн хан аймгийн хошуу

    Сэцэн хаан Шолойн 7-р хүү Цэвдэн 1688 онд Зүүнгарын Галдан бошогтын цэргийн хөлөөс зайлан говийг туулж Чин улсад дагаар орсонд жонон цол өргөмжилжээ. 1691 оны Долнуурын чуулган дээр түүнийг засаг, хошууны бэйс өргөмжилж, хошуу захирах тамга цутгуулж өгөв. 1695 онд үгүй болсонд түүний хүү Алдарт засаг, хошууны бэйс залгамжлуулав. 1703 онд нас барсанд ахмад хүү Цэрэнбумд нэгэн зэрэг бууруулж, засаг улсын түшээ гүн залгамжлуулжээ. 1714 онд нас барсанд түүний хүү Гэлэгбампилд нэгэн зэрэг бууруулж, засаг улсад туслагч гүн залгамжлуулав. Гэлэгбампил гүнгийн үед түүний харьяат тавнангууд 3 отгийн 700 илүү хүн 1720 онд Орост оргон орсныг Оросын тал буцааж өгсөнгүй тэдний хойчис нь эдүгээ Сэлэнгийн буриадын дотор буй. Тус хошууны нутаг нь зүүнш Шавартай, өмнөш Салхит уул, баруунш Халиад энгэр, хойш Тарад гол, зүүн хойш Манхтай гол, баруун хойш Цагаан өвөр, зүүн өмнөш Эхэн бүрд, баруун өмнөш Нохойн зүрх хүрчээ. 1911 онд Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошууны засаг ноёныг үе улиран жонон засаг, улсад туслагч гүн өргөмжилсөн тул Сэцэн хан аймгийн Жонон засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1923 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Хан хэнтий уулын аймгийн Биндэръяа хан уулын хошуу хэмээн нэрлэж Баянхутаг, Баян-Өлзийт, Баян-Адрага, Баруунбаян, Биндэръяа хан, Дэлгэр хан, Жинс, Сумбодовдон, Түмэнжаргалант зэрэг 9 сумтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр хошуудыг татан буулгаж, аймаг сумдыг байгуулахад тус хошууны хуучин нутгаар одоогийн Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр, Батширээт, Биндэр, Баян-Адрага сумдыг зохион байгуулжээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Цэвдэн

Засаг, хошууны бэйс 

1691-1696

Алдар

Засаг, хошууны бэйс

1696-1703

Цэрэнбум

Засаг, улсын түшээ гүн

1703-1714

Гэлэгбампил

Засаг, улсын түшээ гүн

1714-1771

Гомбожав

Засаг, улсад туслагч гүн

1771-1808

Сэнгэдорж

Засаг, улсад туслагч гүн

1808-1821

Гомбожав

Засаг, улсад туслагч гүн

1821-1849

Гончигцэрэн

Засаг, улсад туслагч гүн

1849-1855

Цанлигдорж

Засаг, улсад туслагч гүн

1855-1899

Лувсандаш

Засаг, улсад туслагч гүн

1899-1903

Түмэнтогтох

Засаг, улсад туслагч гүн

1903-1907

Тунгалаг

Засаг, улсад туслагч гүн

1907-1914

Цогбадрах

Засаг, төрийн жүн ван

1914-1923

Жонон засгийн хошууны газрын зураг (1907)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dumda). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Майский И. Современная Монголия. Иркутск, 1921.

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.

Шархүү Цэ. Дөрвөн аймгийн засаг хошуудын засаг ноёдын товч шастир. // Mongoru kenkyukai. Osaka, 1984. Vol.7, т.119-207. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол