Монгол хэлний их тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

СУЛ I

1. Чанга гэдгийн эсрэг утга: сул бүслэх (бүсээ чанга биш ороох) - Та нарыг бүсээ яагаад ийм дэлгэрэнгүй... Л.Түдэв. Алтан гадас чигийг заана;

2. Бэхлэгдээгүй, задгай, түгжээгүй, уяагүй: үүдээ сул орхих (үүдээ оньсолж цоожлолгүй задгай орхих) - Цоож түгжээ ч үгүй хаалга дэлгэрэнгүй...нь сул байж гэнэ. Ж.Дамдин. Үймээний жил., сул асгарах (ямар нэгэн саад болох хаалт, хашилтгүй шууд унжих, унах) - Дэрэн дээгүүр сул асгарсан гил хар үс, тэр өтгөн хар үснээс нь анхилах сайхан үнэртэн хамарт нь их л содон аятай санагдав. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., сул асгах (ямар нэгэн зүйлийг хайрцаг сав зэрэгт хийлгүй задгай асгах), сул тавих (уяж боож, барьж, оосорлолгүй орхих, зоргоор нь орхих) - Хар нохойгоо сул тавьчхаад унтаад өгсөн байв. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., сул чулуу (ямар нэгэн зүйлд наалдаж, автаагүй чулуу) - Сул асга чулуун дундаас дөнгөж өнгөрөөд эргэж хартал зүүтийсэн хачин юм зогсож байснаа далд орчихлоо. Ж.Дамдин. Үймээний жил;

3. Хоосон, хөндий, дотроо юмгүй: сул авдар (хоосон авдар), сул байр (тавилга хогшилгүй хоосон байр) - Нэг дэлгэрэнгүй... Л.Түдэв. Уулын үер., сул хуудас (а. Бичиг, зураггүй хоосон хуудас; б. Тамгагүй баримт), сул тамга [хуучирсан] (бөглөөгүй, цагаан хуудас);

4. Хэрэглэж эдлээгүй, чөлөөтэй: морио сул тавих (морио уяж чөдөрлөлгүй орхих), сул зогсох (ямар нэг дүрэм журамд дэлгэрэнгүй...баригдалгүй чөлөөтэй зогсох) - Сул зогс! сайн байна нөхөр байлдагч... надтай сууж цай уу. Д.Гармаа. Хулан зээрд., сул гар (юм барьж атгаагүй, юм хийгээгүй чөлөөтэй гар) - Нөгөө бөхийн орсон талын өвдөг дээгүүр сул гараараа хашиж уул бөхийг эргүүлэн унагаана. Ж.Дамдин. Монгол бөх., сул гэр (хүн амьдардаггүй гэр), сул сандал (хүн суугаагүй сандал) - Хоёул арайхийж сул сандал олж сууцгаав. С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө., сул ширээ (хүн суугаагүй, хоосон ширээ) - Түүнийг сэм ажиглавал нэг сул ширээнд сууж зуушны газар байгаа хүмүүсийг ээлжлэн харж... байв. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос., сул газар (а. Хүн эзэмшээгүй газар; б. Тариа ногоо тариагүй газар), сул цаг (ажилгүй, чөлөөтэй цаг) - Ер нь сул цаг нэг ч гарахгүй дүрэм журам нь хатуу чанга байгаад Дангаа баахан тэвдэж байлаа. Ц.Уламбаяр. Зовлон жаргал., дэл сул [хоршоо] (хэрэгцээ багатай, үнэ цэнэгүй юм, эзэнгүй) - Хөдөөгийн хүнд чихэр жимс гэхээс дэл сул хувцас хунараасаа л өгч бай. Л.Дашням. Нялх ногоо., сул задгай [хоршоо] (а. Чөлөөтэй; б. Эмх замбараагүй), сул чөлөөтэй [хоршоо] (ажил төрөлд баригдаж хавчигдаагүй, ямар нэг хэв журамд автаагүй байдал) - Цэргүүд өдөрт хөл гарын сургууль хийж жагсах, ихэнх цагт сул чөлөөтэй байцгаах ажээ. Ж.Дамдин. Үймээний жил;

5. Тодорхой албан тушаалгүй, ажил эрхлээгүй - Нэг нь мэдээд ирээч гэж хэлэхэд сул байсан нэг уурхайчин гарсан нүүрсний хэмжээ мэдэхээр явав. дэлгэрэнгүй...

6. Аяархан, нам, дорой, чадал муутай: сул биетэй (тэнхээ муутай, чадалгүй, өвчтэй) - Би цэргийн үүрэвч винтов буу даахгүй шахам дэлгэрэнгүй... С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос., тамир сул (чадал муутай, улбагар), сул дорой [хоршоо] (тэнхээ тамир муутай үлбэгэр) - Охин нь дөнгөж хорь хүрч байгаа царайлаг хөөрхөн амьтан боловч багаасаа архаг өвчтэй тул их л сул дорой. С.Эрдэнэ. Малын хөлийн тоос;

7. Барагтай, муу: ажлын сул тал (ажлын доголдолтой тал), сул дүн (хангалтгүй дүн) - Хичээл давтахгүй ирээд сул дэлгэрэнгүй... С.Лочин нар. Галтай залуу нас., сул зохиол (сонирхолгүй муухан зохиол);

8. Эзэнгүй алдуул: сул мал (хариулсан эзэнгүй мал) - Харин эзэнгүй хоосон гэр, сул яваа мал л бишгүй дээ бий байх.дэлгэрэнгүй... *сул орхисон сур, дэмий орхисон дээс болох (захиргаагүй болох) - Тэгээд тэр хоёрын хойноос харж, –Та нар ингэхдээ ноёныгоо далд ормогц намайг басамжлаад хэрэлдэж сул орхисон сур, дэмий орхисон дээс болоод тонилох нь энэ үү гэж хашгирав. Хоц.Намсрайв. Үүрийн цолмон;

9. Амтгүй, усавхи: сул дарс (амт сулхан дарс), сул архи (усавхи амттай, ус шиг архи), сул хэрэгт цагийг дэлгэрэнгүй... [зүйр цэцэн үг] (эрдэм ном сурах нь чухал гэсэн санаа);

10. Хямд: сул авах (а. Хямдаар авах; б. Зүгээр авах), сул өгөх (хямдхан худалдах, зүгээр өгөх), сул дэлгэрэнгүй...зарах (а. Үнэ хямд өгөх; б. Мөнгө зэргийг ойр зуурын хэрэглээнд бага багаар зарцуулах), сул алба [хуучирсан] (найман зуу хүрэхгүй шар цайны алба);

11. Нягт нямбай бус, үрэлгэн, хамаа намаагүй байдал: гар сул (а. Арвилан хэмнэхийг мэддэггүй үрэлгэн; б. Өглөгч, харамч биш) - Чи дэлгэрэнгүй... Д.Цэдэв. Айргийн амт;

12. Чалчаа, задгай яриатай: сул амтай (а. Болсон болоогүй юм байнга ярьж явдаг чалчаа хүн; б. [шилжсэн] Хүний нууцыг хадгалж дэлгэрэнгүй...

13. Завхай зайдан: өвөр сул (завхай, шалиг хүн), сул хатан [хуучирсан] (хаад, ноёдын татвар эхнэр);

14. Ашиг: сул мөнгө (ашиг болж орж ирсэн мөнгө) - Яаж ч энэ олон төмөр чирч буцах вэ? Түүнээс биш очоод ч сул л мөнгө санж. дэлгэрэнгүй...

15. Нягт биш, сийрэг: сул хөрс (газрын хөрс хатуу биш), сул шороо (нягтарч дагтаршаагүй шороо).

сул бүслэх	бүсээ чанга биш ороох
үүдээ сул орхих	үүдээ оньсолж цоожлолгүй задгай орхих
сул асгарах	ямар нэгэн саад болох хаалт, хашилтгүй шууд унжих, унах
сул асгах	ямар нэгэн зүйлийг хайрцаг сав зэрэгт хийлгүй задгай асгах
сул тавих	уяж боож, барьж, оосорлолгүй орхих, зоргоор нь орхих
сул чулуу	ямар нэгэн зүйлд наалдаж, автаагүй чулуу
сул авдар	хоосон авдар
сул байр	тавилга хогшилгүй хоосон байр
сул хуудас	а. Бичиг, зураггүй хоосон хуудас; б. Тамгагүй баримт
сул тамга	бөглөөгүй, цагаан хуудас
морио сул тавих	морио уяж чөдөрлөлгүй орхих
сул зогсох	ямар нэг дүрэм журамд баригдалгүй чөлөөтэй зогсох
сул гар	юм барьж атгаагүй, юм хийгээгүй чөлөөтэй гар
сул гэр	хүн амьдардаггүй гэр
сул сандал	хүн суугаагүй сандал
сул ширээ	хүн суугаагүй, хоосон ширээ
сул газар	а. Хүн эзэмшээгүй газар; б. Тариа ногоо тариагүй газар
сул цаг	ажилгүй, чөлөөтэй цаг
дэл сул	хэрэгцээ багатай, үнэ цэнэгүй юм
сул задгай	а. Чөлөөтэй; б. Эмх замбараагүй
сул чөлөөтэй	ажил төрөлд баригдаж хавчигдаагүй, ямар нэг хэв журамд автаагүй байдал
сул байх	чөлөөтэй байх
сул хүн	эрхэлсэн алба ажил, сургууль номгүй хүн
сул орон тоо	хүн авч ажиллуулаагүй цалин хөлс нь бэлэн байгаа ажлын орон тоо
сул цалин	тэтгэвэр
сул суух	а. Ажил хийлгүй зүгээр суух; б. Тэтгэвэртээ гарах
сул амар	эрхэлсэн тодорхой ажилгүй, чөлөөтэй
сул гүн	хамжлага ард, эдлэн газар байхгүй гүн хэргэмтэн
сул сайд	ямар нэг яамны ажил тусгайлан эрхэлдэггүй, сайд нарын зөвлөлийн гишүүн, сайд нарын зөвлөлийн хуралд сууж шийдвэр гаргахад нь оролцон зөвлөлийн даргаас тусгайлан даалгасан онцгой, чухал ажлыг гүйцэтгэх сайд
сул биетэй	тэнхээ муутай, чадалгүй, өвчтэй
тамир сул	чадал муутай, улбагар
сул дорой	тэнхээ тамир муутай үлбэгэр
ажлын сул тал	ажлын доголдолтой тал
сул дүн	хангалтгүй дүн
сул зохиол	сонирхолгүй муухан зохиол
сул мал	хариулсан эзэнгүй мал
сул орхисон сур, дэмий орхисон дээс болох	захиргаагүй болох
сул дарс	амт сулхан дарс
сул архи	усавхи амттай, ус шиг архи
сул хэрэгт цагийг барахын оронд судар бичгээс мэдлэг шүүх нь дээр	эрдэм ном сурах нь чухал гэсэн санаа
сул авах	а. Хямдаар авах; б. Зүгээр авах
сул өгөх	хямдхан худалдах, зүгээр өгөх
сул зарах	а. Үнэ хямд өгөх; б. Мөнгө зэргийг ойр зуурын хэрэглээнд бага багаар зарцуулах
сул алба	найман зуу хүрэхгүй шар цайны алба
гар сул	а. Арвилан хэмнэхийг мэддэггүй үрэлгэн; б. Өглөгч, харамч биш
сул амтай	а. Болсон болоогүй юм байнга ярьж явдаг чалчаа хүн; б. [шилжсэн] Хүний нууцыг хадгалж чаддаггүй задгай яриатай хүн
сул яриа	а. Аядуу намдуу яриа; б. Дэмий яриа, хов - Тэгэхлээр аар саархан хов жив, цуу үг, сул яриагаар хөөцөлдөөд яах вэ С.Лочин. Сэтгэлийн өнгө
сул яриа дэлгэх	аар саар, дэмий юм ярих
өвөр сул	завхай, шалиг хүн
сул хатан	хаад, ноёдын татвар эхнэр
сул мөнгө	ашиг болж орж ирсэн мөнгө
сул үг	а. Биеэ даасан утгагүй, өгүүлбэрт үгийн өмнө хойно орж, утгыг илрүүлэх үгийн ай; б. Бичиг зохиолыг нуршуу болгосон илүү үг Өдий төдий сул үгтэй урт бичиг уншив. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир; б. Хов жив, ховын үг - Төрд харштай, насанд цөвтэй гэх зэрэг сул үг хэлж суух юм. Л.Түдэв. Алтан гадас чигийг заана
сул хөрс	газрын хөрс хатуу биш
сул шороо	нягтарч дагтаршаагүй шороо