Монгол хэлний их тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

МУХАР I

1. Аливаа юмны үзүүр, ир зэргийн мохоо байдал: мухар өнцөг (хурц биш, мохоо өнцөг), мухар дэлгэрэнгүй...сүх (а. Иргүй сүх; б. Ишлээгүй сүх), мухар гэдэс (бүдүүн гэдэсний нарийн гэдэстэй нийлэх эхэн хэсэг), мухар олгой (олгойны хажууд унжсан өт шиг ургацаг хэлбэртэй бяцхан үлдэц эрхтэн) - Мэс заслын цочмог өвчин дотроос мухар олгойн үрэвсэл олон тохиолддогоороо нэгдүгээр байранд байна. Анагаах ухааны тайлбар толь., мухар ханцуйтай дээл (нударгагүй дээл), мухар чийх (нэвчиж цоорохгүй битүүгээр буглах яр), *мухар нударгаар бухын хамар нүхлэх (муйхарлах) - Ер нь мухар нударгаар бухын хамар нүхэлж явахаас өөр ямар ч аргагүйгээ сайн мэддэг учир Туванов дайснаасаа дутуугүй цэргүүдээсээ айдаг байжээ. Б.Нямаа. Арандалынхан., муу хүн шооч, мухар хутга зүсээч [зүйр цэцэн үг] (чадалгүй муу атлаа хорлонтой гэсэн санаа);

2. Эвэр, үсгүй байдал: мухар үнээ (эвэргүй үнээ) - Хэдэн жижиг чулуу түүж мухар тарлан бухыг хар үнээтэй нь цуг чулуугаар хэд хэд дэлгэрэнгүй...сайн цохиж... орхив. П.Лувсандэндэв. Хөдөөгийн дуун., мухар толгой (а. Мал амьтны эвэргүй толгой; б. Үсийг нь хуссан хүний толгой; в. Мод шилбэгүй гаансны толгой; г. Овоо, шовх орой байхгүй дов газар), мухар мулзан [хоршоо] (эвэргүй болоод халзан байдал) - Тэр цагт буга эвэргүй мухар мулзан байжээ. Монгол ардын домог үлгэр., муу хүн сонжооч, мухар үхэр сэжээч [зүйр цэцэн үг] (а. Өөрийн мууг мэдэхгүй атлаа юм бүхнээс өө сэв эрэх байдал; б. Эвэргүй атлаа сэжих зантай гэсэн санаа), муу хүнд аяга бүү үзүүл, мухар үхэрт худаг бүү үзүүл [зүйр цэцэн үг] (улам даврах гэсэн санаа);

3. Юмны битүү булан: мухар гудамж (нэвт гарах боломжгүй битүү гудамж), мухар нүх (цааш гарах гарц байхгүй нүх), дэлгэрэнгүй...

4. Алс буйд, хол: газрын мухар (буйд бөглүү, зэлүүд нутаг) - Газрын мухарт бөглүүд, гамшигт хувь заяагаар гайхамшигт эрдэнэ дэлгэрэнгүй...заяагдаж... гэнэ. С.Лочин. Монголын түүхийн гуйвсан үнэн;

5. Хар ухаанаараа бодож сэтгэх нь: мухар ухаан (хар ухаан), мухар санаа (тоймчлон, хар ухаанаараа сэтгэж бодох дэлгэрэнгүй...

6. [шилжсэн] Илүү ч үгүй, дутуу ч үгүй яг одоо байгаа нь: мухар зуун төгрөг (илүү дутуугүй яг зуун төгрөг), мухар таван өдөр дэлгэрэнгүй...болох (яг таван өдөр болох), *мухарт нь тулгах (хэрэг явдлыг эцэст нь тултал хөөцөлдөх);

7. [шилжсэн] Багаж зэвсэггүй: гар мухар (гар хоосон) - Түгшүүр гутамшиг хосолсон ийм хэцүү үед гар мухар хүмүүс яах ч юм билээ дэлгэрэнгүй...дээ. Б.Нямаа. Арандалынхан.

мухар өнцөг	хурц биш, мохоо өнцөг
мухар сүх	а. Иргүй сүх; б. Ишлээгүй сүх
мухар гэдэс	бүдүүн гэдэсний нарийн гэдэстэй нийлэх эхэн хэсэг
мухар олгой	олгойны хажууд унжсан өт шиг ургацаг хэлбэртэй бяцхан үлдэц эрхтэн
мухар ханцуйтай дээл	нударгагүй дээл
мухар чийх	нэвчиж цоорохгүй битүүгээр буглах яр
мухар нударгаар бухын хамар нүхлэх	муйхарлах
муу хүн шооч, мухар хутга зүсээч	чадалгүй муу атлаа хорлонтой гэсэн санаа
мухар үнээ	эвэргүй үнээ
мухар толгой	а. Мал амьтны эвэргүй толгой; б. Үсийг нь хуссан хүний толгой в. Мод шилбэгүй гаансны толгой г. Овоо, шовх орой байхгүй дов газар
мухар мулзан	эвэргүй болоод халзан байдал
муу хүн сонжооч, мухар үхэр сэжээч	а. Өөрийн мууг мэдэхгүй атлаа юм бүхнээс өө сэв эрэх байдал; б. Эвэргүй атлаа сэжих зантай гэсэн санаа
муу хүнд аяга бүү үзүүл, мухар үхэрт худаг бүү үзүүл	улам даврах гэсэн санаа
мухар гудамж	нэвт гарах боломжгүй битүү гудамж
мухар нүх	цааш гарах гарц байхгүй нүх
хүүдийний мухар	уутны ёроол
гэрийн мухар сахих	гадагш гарахгүй байх
муу үгийг хөөтөл баригдана, мухар нүхийг ухтал мухардана	худал хуурмаг явдал удаан үргэлжлэх боломжгүй илчлэгдэнэ гэсэн санаа
мууг нь малтаж мухрыг нь төөлөх	а. Хорыг нь маажиж хэргийг нь илчлэх; б. Дутагдлаар нь түрий барин элэглэх гэсэн санаа
газрын мухар	буйд бөглүү, зэлүүд нутаг
мухар ухаан	хар ухаан
мухар санаа	тоймчлон, хар ухаанаараа сэтгэж бодох бодол
мухар сүсэг	сохроор итгэх итгэл бишрэл
мухар зуун төгрөг	илүү дутуугүй яг зуун төгрөг
мухар таван өдөр болох	яг таван өдөр болох
мухарт нь тулгах	хэрэг явдлыг эцэст нь тултал хөөцөлдөх
гар мухар	гар хоосон