ДЭЭЛ

Гадуур өмсөх энгэр зах бүхий гадуур хувцас: булган дээл (булганы арьсаар хийсэн дээл), дан дэлгэрэнгүй... (зуны доторгүй дээл), ёст дээл (ёслолын хувцас), зуны дээл (зун өмсөх тэрлэг), лам дээл (мухар зах, хагас энгэртэй дээл), монгол дээл (урт хормойтой, бүсэлж өмсдөг монгол үндэстний гадуур хувцас, улирлын нөхцөл байдалдаа тохирсон олон төрөлтэй бөгөөд өвөл цагт өмсөхийг нэхий, үстэй дээл, хавар намар өмсөхийг зувцаа, хөвөнтэй дээл, зун өмсөхийг дан болон давхар тэрлэг гэх мэтээр нэрлэнэ) - Монгол дээл түүнд сайхан зохижээ. Л.Түдэв. Уулын үер., сэгсүүргэн дээл (хөрөвжсөн хурганы арьсаар хийсэн дээл), торгон дээл (торгоор хийсэн дээл), үстэй дээл (нэхий зэргээр доторлосон хүйтний улиралд өмсөх хувцас), хавантай дээл (энд тэнд тумбан болсон дээл), хэрмэн дээл (хэрэмний арьсаар хийсэн дээл), цайны дээл (гоёлын дээл), дээлийн нэхий (а. Дээл хийх нэхий; б. Нэхий дээлийн хэсэг), дээл мялаах (эцэг эх, үр хүүхдээ шинэ дээл өмсөхөд нь бэлгэтэй үг хэлж урамшуулах), дээлийн гадар (дээлийн өнгө), дээлийн гол (чадал хүч муутай хүн, нунж дорой хүн) - Ээ дээ нэг муу ядарсан дээлийн гол явах шив дээ. Б.Бааст. Бэлтрэг Дорж., дээлийн оноо (суганы дагуу, ташааны доод, хормойн тушаа битүүлж оёогүй үлдээсэн газар), дээлийн өнгө (а. Дээлийн гадар тал; б. Дээлийн гадар хийх эд бөс), дээлийн хавчаар (дээл хувцасны энгэр, хормой зэрэг зах этгээдийн дотоод талд барьж оёсон давхарлаг, хажаас), дээлийн хажлага (дээлийн хавчаар), дээлийн хормой (дээлийн доод хэсэг), дээлийн тавтир (дээлийн хоёр ташааны хормойн илүү гарч унжсан үзүүр хэсэг), дээлийн ташаа (дээлийн хормойг өргөтгөхийн тулд голлосон бүсний хоёр хажууд оруулсан гурвалжин хошуу оруулга), дээлийн хайдаг (зувцаа дээлийн хажлага), дээл татах (дээл гадарлах), дээлийн шат [хуучирсан] (эхнэр хүний дээлд гэдэсний тушаа өөр зүйлийн эдээр үйлдэж хөндлөн хадсан дөрвөлжин зүйл), дээлийн энгэр (дээлийн дээд талаараа нээгддэг хэсэг), дээл бүс [хоршоо] (дээл болон дээлийн гадуур ороох зүйл) - Зарим баахан хянамгай ард түүний өнгө зүс олноос үзэсгэлэн гоо, мах арьс энгээс этгээд булбарайд сэмээр сэтгэл тавин тэнсэхийг Хонгорзул хэдийн мэдээд хэвтэх унтахад дээл бүсээ сайтар баглан үл сэрэгдмүй. В.Инжаннаши. Хөх судар., дээл малгай [хоршоо] (хүний дээд биеийн өмсгөл сэлт) - Майхны дотор ширээний дээр Хэ вангийн хуучин дээл малгайг тавьж нэрийг нь бичиж хүж зул шатаан хүлээжээ. В.Инжаннаши. Хөх судар., дээл хувцас [хоршоо] (дээл болон нийт өмсгөлийн нэр) - Цэргийн ардыг өршөөн идээ ундаа дээл хувцсыг бусад аймгийн цэргүүдэд илүү таван хувиар тэгшитгэв. В.Инжаннаши. Хөх судар., *дээлэндээ багтахгүй болох (а. Эр бие өсөж том болох - Биеэ улсыг чөлөөлөгч баатар гэж тэр өдөр дээлдээ багтахгүй багтаж ядсан. Б.Ринчен. Үүрийн туяа; б. Тэчьяадан уурлах - Удалгүй өвгөний хойноос дээлдээ багтаж ядтал уурласан Лодой баян давхин ирээд… Б.Ринчен. Үүрийн туяа), дээлийн өлгүүр (хувцасны гол, хүний оронцог) - Малгай дээрээ ноёдын жинс зүүсэн дээлийн өлгүүрүүдийн хойноос таны хөөцөлдөж байхад бидний огт мэдэж чадаагүй хэрэг энд гарсан байна. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., дээлээ нөмрөх (хэрэгт татагдах, шоронд орох).

булган дээл булганы арьсаар хийсэн дээл
дан дээл зуны доторгүй дээл
ёст дээл ёслолын хувцас
зуны дээл зун өмсөх тэрлэг
лам дээл мухар зах, хагас энгэртэй дээл
монгол дээл

урт хормойтой, бүсэлж өмсдөг монгол үндэстний гадуур хувцас, улирлын нөхцөл байдалдаа тохирсон олон төрөлтэй бөгөөд өвөл цагт өмсөхийг нэхий, үстэй дээл, хавар намар өмсөхийг зувцаа, хөвөнтэй дээл, зун өмсөхийг дан болон давхар тэрлэг гэх мэтээр нэрлэнэ

 

сэгсүүргэн дээл хөрөвжсөн хурганы арьсаар хийсэн дээл
торгон дээл торгоор хийсэн дээл
үстэй дээл нэхий зэргээр доторлосон хүйтний улиралд өмсөх хувцас
хавантай дээл энд тэнд тумбан болсон дээл
хэрмэн дээл хэрэмний арьсаар хийсэн дээл
цайны дээл гоёлын дээл
дээлийн нэхий а. Дээл хийх нэхий; б. Нэхий дээлийн хэсэг
дээл мялаах эцэг эх, үр хүүхдээ шинэ дээл өмсөхөд нь бэлгэтэй үг хэлж урамшуулах
дээлийн гадар дээлийн өнгө
дээлийн гол чадал хүч муутай хүн, нунж дорой хүн
дээлийн оноо суганы дагуу, ташааны доод, хормойн тушаа битүүлж оёогүй үлдээсэн газар
дээлийн өнгө а. Дээлийн гадар тал; б. Дээлийн гадар хийх эд бөс
дээлийн хавчаар дээл хувцасны энгэр, хормой зэрэг зах этгээдийн дотоод талд барьж оёсон давхарлаг, хажаас
дээлийн хажлага дээлийн хавчаар
дээлийн хормой дээлийн доод хэсэг
дээлийн тавтир дээлийн хоёр ташааны хормойн илүү гарч унжсан үзүүр хэсэг
дээлийн ташаа дээлийн хормойг өргөтгөхийн тулд голлосон бүсний хоёр хажууд оруулсан гурвалжин хошуу оруулга
дээлийн хайдаг зувцаа дээлийн хажлага
дээл татах дээл гадарлах
дээлийн шат эхнэр хүний дээлд гэдэсний тушаа өөр зүйлийн эдээр үйлдэж хөндлөн хадсан дөрвөлжин зүйл
дээлийн энгэр дээлийн дээд талаараа нээгддэг хэсэг
дээл бүс дээл болон дээлийн гадуур ороох зүйл
дээл малгай хүний дээд биеийн өмсгөл сэлт
дээл хувцас дээл болон нийт өмсгөлийн нэр
дээлэндээ багтахгүй болох

а. Эр бие өсөж том болох; б. [шилжсэн] Байдгаараа уурлах

дээлийн өлгүүр хувцасны гол, хүний оронцог
дээлээ нөмрөх хэрэгт татагдах, шоронд орох