Монгол хэлний их тайлбар толь

А Б В Г Д Е Ё Ж З И К Л М Н О Ө П Р С Т У Ү Ф Х Ц Ч Ш Э Ю Я

ДАН I

1. Өөр хольцоогүй, нэг зүйлээс бүтсэн: дан мах (өөхгүй хар мах) - дан мах идэж, дан айраг сүүгээр дэлгэрэнгүй...амьдарч болохгүй. Ш. Нацагдорж. Мандхай цэцэн., дан өөх (цул өөх) - дан өөх тул төдий л идэж болсонгүй дорхноо бялуурав. П. Лувсанцэрэн. Усны эргүүлэг буюу Борзооны явдал., дан хальс (үргэлж хальс), дан хөгжим (төрөл бүрийн хөгжмийн зэмсгээр хөгжимдөхөд зориулж зохиосон гоцлол болон хамтран хөгжимдөх бүтээл), дан шөл (хольцоогүй шөл) - Мах тасраад, дан ногоогоор хийсэн хоол ч идэж үзлээ. Д.Гарамжав. Нэгэн өглөө., - Дан шар алтан омруувчийн, далан хоёр алтан товч. Жангар;

2. Давхар бус: дан алх (дан зурлага, дан утсаар бүтсэн алхан хээ), дан бүрээс (гэрийн давхацгүй нимгэн бүрээс), дэлгэрэнгүй...дан дээл (доторгүй дээл) - Тэр охины үс нь бэх мэт бараан, нүүр нь оо мэт цагаан, өө хэлсэн хүнд нүд нь бүлцэн, харин нуруу гол шиг гоолиг, биедээ цул ногоон дан дээл өмсөж, түүн дээр хос эрвээхэй ниссэн ягаан торгон хормогчийг даруулан өмсөжээ. Ш. Нацагдорж. Мандхай цэцэн., дан майхан (давхар бус майхан), дан мэх (өөр мэхтэй хослуулалгүйгээр хийх нэг мэх) - Монгол бөхийн барилдаанд дан мэх, хос мэх, дараалан хийдэг мэх, сүлжээ гэж байдаг. Ж.Дамдин. Монгол бөх., дан навч (нэг илтэстэй навч, ганц ялтаст ургамал), дан өвчин (нэг зүйлийн шалтгаанаар үүссэн өвчин), дан өмд (а. Өмд давхарлаагүй нь; б. Доторгүй өмд), дан тэрлэг (а. Тэрлэгээс өөр хувцасгүй; б. Доторгүй тэрлэг), дан утас (нийтгээгүй утас), дан хазаар (амгайг нь гаргаад жолооны зөв талын үзүүрийг зуузайны сүвэгчээр гүйлгэн татаж ногт болгон хэрэглэдэг хазаар), дан чөдөр (давхар сумгүй чөдөр), дан ширхэг (дээс утасны нэг эрчим), дан эмжээр (монгол дээлийн нэг чимхээр бүхий эмжээр), дан энергийн онол (эрчим хүчээр бодисыг бүрмөсөн орлуулахыг зорьдог тэрс үзэл), дан өмд дулаангүй, дамын үг итгэмжгүй [зүйр цэцэн үг] (бусдаас сонссон, нүдээр үзсэнд хүрэх сайн нотолгоо биш гэсэн санаа);

3. Ганц, ижилгүй: дан бие (а. Ганцаараа; б. Жирэмсэн биш), дан ганц (нэг л) - Дан ганц хөдөө аж ахуй эрхлээд дэлгэрэнгүй...болохгүй. “Үнэн” сонин., дан морь (сэлгэн юүлэх морьгүй, хөтөлгөө морьгүй), дан морьтой, даалимбуу дээлтэй [зүйр цэцэн үг] (ачаа хөсөггүй шууд унаагаар явах гэсэн санаа) - Хоёр дахь өдөр буудал дээр дан морьтой хоцорсон Итгэлт гүйцэж ирээд... Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., дан эст ургамал (ганц эст ургамал), дангаараа хийх (бие даан хийх), дангаараа явах (ганц биеэрээ явах), дан ганц [хоршоо] (цор ганц) - Хэрэв та байгаагүйсэн бол бүх амьтан бие биедээ дан ганц ариун сэтгэлээр хандах байсан юм гээд шүүрс алдлаа. Ц. Доржготов. Бурхны ходоод лонх биш;

4. Өрөөсөн: дан дугуй (давхаргүй, хос биш дугуй).

дан мах	өөхгүй хар мах
дан өөх	цул өөх
дан хальс	үргэлж хальс
дан хөгжим	төрөл бүрийн хөгжмийн зэмсгээр хөгжимдөхөд зориулж зохиосон гоцлол болон хамтран хөгжимдөх бүтээл
дан шөл	хольцоогүй шөл
дан алх	дан зурлага, дан утсаар бүтсэн алхан хээ
дан бүрээс	гэрийн давхацгүй нимгэн бүрээс
дан дээл	доторгүй дээл
дан майхан	давхар бус майхан
дан мэх	өөр мэхтэй хослуулалгүйгээр хийх нэг мэх
дан навч	нэг илтэстэй навч, ганц ялтаст ургамал
дан өвчин	нэг зүйлийн шалтгаанаар үүссэн өвчин
дан өмд	а. Өмд давхарлаагүй нь; б. Доторгүй өмд
дан тэрлэг	а. Тэрлэгээс өөр хувцасгүй; б. Доторгүй тэрлэг
дан утас	нийтгээгүй утас
дан хазаар	амгайг нь гаргаад жолооны зөв талын үзүүрийг зуузайны сүвэгчээр гүйлгэн татаж ногт болгон хэрэглэдэг хазаар
дан чөдөр	давхар сумгүй чөдөр
дан ширхэг	дээс утасны нэг эрчим
дан эмжээр	монгол дээлийн нэг чимхээр бүхий эмжээр
дан энергийн онол	эрчим хүчээр бодисыг бүрмөсөн орлуулахыг зорьдог тэрс үзэл
дан өмд дулаангүй, дамын үг итгэмжгүй	бусдаас сонссон, нүдээр үзсэнд хүрэх сайн нотолгоо биш гэсэн санаа
дан бие	а. Ганцаараа; б. Жирэмсэн биш
дан ганц	нэг л
дан морь	сэлгэн юүлэх морьгүй, хөтөлгөө морьгүй
дан морьтой даалимбуу дээлтэй	ачаа хөсөггүй шууд унаагаар явах гэсэн санаа
дан эст ургамал	ганц эст ургамал
дангаараа хийх	бие даан хийх
дангаараа явах	ганц биеэрээ явах
дан ганц	цор ганц
дан дугуй	давхаргүй, хос биш дугуй