ХЭЦҮҮ

1. Сүрхий, бэрх, хүнд хүчир - Нэг насны ханиа сонгож олж авах тун хэцүү, яарч хөнгөн хандаж болохгүй. дэлгэрэнгүй..., хэцүү ажил (хийхэд түвэгтэй хүнд бэрх ажил) - Тэр шиг хэцүү ажил энэ насандаа үзсэнгүй, туйпуу шатаахаас дор, үнс болчхоод болохгүй, тийм ажилд та нар биднийг хөөдөг шүү дээ. С.Удвал Их хувь заяа., хэцүү зам (бартаатай, бэрх зам) - Та мянган бээрийн газар аялна, дорнод монголын өргөн их тал, Халх голын элсэн манхнаар, маш хэцүү замаар явна гэж мэдсэн үү? С.Удвал. Их хувь заяа., хэцүү өвчин (эдгэрэхэд бэрх өвчин), хэцүү үйл (хийж бүтээхэд бэрх үйл), хэцүү үнэр (муухай үнэр), хэцүү хэрэг (хүнд бэрх үйл хэрэг) - Бурхан минь! Хүнийг огтолж хагална гэдэг ч хэцүү л хэрэг байна даа гээд залбирна. П.Хорлоо. Багш., хэцүү цаг (дайн байлдаан, гай гамшиг тохиосон хүнд бэрх цаг үе) - Монгол хүмүүс бид хэцүү цагт өөр хоорондоо учраа мэдэлцэж эс чадваас харийн дайсны зууш хялбархан болно. Ж.Дамдин. Миний монгол., ухахад хэцүү утга (ойлгоход бэрх утга), хэцүү бэрх [хоршоо] (хүнд хүчир) - Хэрэв тийм байсан бол малчин ард зуд турханд нэрвэгдээд хэцүү бэрх болоход нисдэг тэргээр малын тэжээл яахин зөөх сөн билээ. М.Чойжил. Андын нутаг алсдахгүй., хэцүү хатуу [хоршоо] (хүнд бэрх) - Өөр дээр тэр ажил тулаад ирэхлээр ёстой хэцүү хатууг нь өөрөө мэдэж авдаг юм даа. С.Удвал. Та бид уулзана., хүнд хэцүү [хоршоо] (хатуу бэрх) - Хүнд хэцүү үүргийг тэр үед өөрийнхөө аль итгэлтэй шилдэг хүмүүст өгч томилон явуулж байлаа. Ж.Дамдин. Үймээний жил., хэцүүг үзэхгүй бол хэрсүү болохгүй, цөсийг амтлахгүй бол гашууныг мэдэхгүй [зүйр цэцэн үг] (хүн зовлон бэрхшээлийг давж байж ухааждаг гэсэн санаа);


2. Хэвийн жишээнээс онц гарамгай, сүрхий, сайн: хэцүү мэргэн (а. Буудах, харвах зэрэгт онц гарамгай; б. Оновчтой өгүүлэн чадагч их дэлгэрэнгүй...
3. Айхавтар, догшин, ширүүн: хэцүү хүн (а. Хашир, чадамгай, хянамгай; б. Зан авир ширүүн хатуу - Үгүй тэр чинь ер нь овоо л дэлгэрэнгүй... П.Хорлоо. Багш), хэцүү нэрт (а. Аав ээж, ахас захас, эр нөхөртэйгөө адил нэртэй хүнийг цээрлэн дуудах үг; б. Могой зэрэг зарим амьтан, юмны чухам нэрийг нь хэлэхээс татгалзах зэрэгт өргөн хэрэглэнэ; в. Шорон).

хэцүү ажил хийхэд түвэгтэй хүнд бэрх ажил
хэцүү зам бартаатай, бэрх зам
хэцүү өвчин эдгэрэхэд бэрх өвчин
хэцүү үйл хийж бүтээхэд бэрх үйл
хэцүү үнэр муухай үнэр
хэцүү хэрэг хүнд бэрх үйл хэрэг
хэцүү цаг дайн байлдаан, гай гамшиг тохиосон хүнд бэрх цаг үе
ухахад хэцүү утга ойлгоход бэрх утга
хэцүү бэрх хүнд хүчир
хэцүү хатуу хүнд бэрх
хүнд хэцүү хатуу бэрх
хэцүүг үзэхгүй бол хэрсүү болохгүй цөсийг амтлахгүй бол гашууныг мэдэхгүй хүн зовлон бэрхшээлийг давж байж ухааждаг гэсэн санаа
хэцүү мэргэн а. Буудах, харвах зэрэгт онц гарамгай; б. Оновчтой өгүүлэн чадагч их мэргэн
хэцүү сайн бөх чадал тэнхээ, уран мэхээр олноос онцгойрон шалгарсан бөх
хэцүү хүн

а. Хашир, чадамгай, хянамгай; б. Зан авир ширүүн хатуу.

хэцүү нэрт а. Аав ээж, ахас захас, эр нөхөртэйгөө адил нэртэй хүнийг цээрлэн дуудах үг; б. Могой зэрэг зарим амьтан, юмны чухам нэрийг нь хэлэхээс татгалзах зэрэгт өргөн хэрэглэнэ; в. Шорон