I
Сүүн тэжээлт амьтны дэлэнгээс гарах, үр төлөө тэжээх уураглаг, цагаан шарангуй шингэн - дэлгэрэнгүй...Гэрийнхэн цөм босож Сэмжид гуай сүү болсон сайхан цайгаа чанаж, цацал өргөн орж ирж байна. Ж.Дамдин. Үймээний жил., сүү ээдүүлэх (түүхий сүүг тогоонд хийж, бага зэрэг халаагаад таргийн хөрөнгө хийж самран тараг, бяслаг хийх), сүү өргөх (сүүгээр цацал өргөх), сүү орох (хөхний сүү нэмэгдэх), сүү буух (сая төрсөн хүн, малын хөх дэлэнд сүү орж эхлэх), сүү загсаах ~ сүү дөвийлгөх (хөөрүүлсэн сүүн дээгүүр өрөм тогтсоны дараа зөөлөн гараар дахин халааж, өрөм нь дундаа дөвиймөгц галаа багасгах), сүү хөөрүүлэх (сүүг буцалгах), сүү дэврэх (тогоотой сүү буцлан хальж гарах), сүү цохих (сүүний заводод сүүг тусгай хэрэгслээр боловсруулах), сүү цоохортох (сүүг самарсны дараа хөөс нь цоохортон арилж, өрөм болон загсах), сүүгээр гулгих (нялх хүүхэд цатгалдах, дотор нь эвгүйцсэнээс сүүгээ буцааж гаргах), сүү өргөх (бэлгэ ерөөл тавьж сүү цацах) - Хүүхдүүд минь сайн явж хэргээ бүтээгээд ирээрэй! гэж хойноос нь сүү өргөн хоцров. П.Хорлоо. Багш., сүү татрах (сүү багасах) - Тэгвэл монгол хонь дээрх хугацаанд сүү нь татрах боловч дэлэн нь бэрсүү сайтай байдгаас онц их ширгэдэггүй. Ж.Самбуу. Мал маллагааны арга туршлага., сүү хөөрөх (сүү буцлах) - Сүү хөөрлөө. Б.Чойндон. Галбын говьд - Сүү хөөрүүлж, ээзгий ширгээн бяслаг ээдүүлсээр өглөөнөөс хойш гал дээрээс салгаагүй халуун тогоогоо ч нойтон эсгий барих мэт дураар гаргана. Л.Дашням. Нялх ногоо., малын сүү (малаас гарах сүү), эхийн сүү (хүний сүү) - Тэр үес эхийн сүүний амтыг мартаагүй гэнэн бага хүний ойлгоход бэрх явдал бишгүй тохиолдож байжээ. С.Эрдэнэ. Миний эх орон, миний тоонот., богшоосон сүү (өтгөрүүлсэн, лаазанд хийсэн сүү), борцолсон сүү (хатааж талхалсан сүү), хуурай сүү (хатааж талхалсан сүү), гашилсан сүү (муудаж ээдсэн сүү), ээдсэн сүү (исэлдэж хувилсан сүү), түүхий сүү (боловсруулаагүй саам), цайны сүү (цай сүлэх сүү) - Хойд энгэрт байгаа хэдэн хоньтой айлаас цайны сүү гуйхаар жижиг хувин барин явжээ. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., сүү муутай (сүү муу гардаг, сүүний гарц бага) - Нэгэн бол сүү муутай, эсвэл хөгшин, эсвэл төл өгөх дургүй гэхчилэн малаа Дамбий тэхээс тэх гэж ялгаад авчрав. Л.Түдэв. Нүүдэл., сүүний булчирхай (хүн, мал амьтны хөх дэлэнгийн доторх сүү ялгаруулдаг булчирхай), уураг сүү (дөнгөж төрсөн хүн, малын сүү) - Эхтэй нь хамт байлгахаар уураг сүүгээ хөхсөн ишиг барагтай бол осгож даардаггүй юм гэж зөвлөж байна. Б.Бааст. Алтайн хөх дөнөн., шар сүү (а. Бяслаг шахах, ээзгий буцалгах, сүүг ээдүүлэхэд ялгаран гарах шингэн; б. Сүү цагааг холих, дан цагааг шүүхэд түүнээс ялгарах шингэн) - Халзан иргэнд минь шар сүү өгч байна уу? Л.Түдэв. Нүүдэл., сүүн цацал (сүүгээр газар дэлхийд дээж өргөх) - Тийнхүү бид араасаа сүүн цацлаар үдүүлэн мордож зуузай холбон дөрөө харшуулж… одлоо. Б.Чойндон. Галбын говьд., сүүн шалхиаг (намар гүүний саамтай аарц хольж буцалгаж уух идээ), сүү тараг [хоршоо] (малаас гарах сүү болон түүнийг исгэж хийсэн нэгэн зүйл ундаа) - Орж тэр сүү таргаа идэж уухгүй юу? Л.Содов. Хаврын нар., сүү тос [хоршоо] (малын сүү болон түүнээс гарган авах тос), сүү цагаа [хоршоо] (сүү болон түүгээр хийх идээ), мах сүү [хоршоо] (яс, арьсны завсар байх нэхдэс болон хүн, амьтны хөх дэлэнгээс гарах уураглаг шингэн), сааль сүү [хоршоо] (сүү, цагаан идээ) - Сааль сүүгээ ташаандаа арчсаар байгаад дээлийн хоёр ташаа нь дарайжээ. Л.Түдэв. Нүүдэл., саам сүү [хоршоо] (малын сүү), *сүүн зам (тэнгэрийн оёдол), *сүү долоосон гөлөг шиг (гэм хийсэн юм шиг гөлөлзсөн, хүний өмнөөс эгцэлж харж чаддаггүй далдичаа), *сүү шиг дотортой (цагаан санаатай, сайхан сэтгэлтэй) - Сүнрэв бид хоёр хэзээнээс нааш сүү шиг цагаан сэтгэлтэй явсан юмсан. П.Хорлоо. Багш., *сүүний хариу цус (ачийг өшөөгөөр, сайныг муугаар хариулах), *сүүтэй л бол эх (биед нь ашигтай л бол сайн), сүүгүй хонь холбоонд дуртай, номгүй лам ямбанд дуртай [зүйр цэцэн үг] (юм мэдэхгүй хүн илүү сүржигнэдэг гэсэн санаа), сүүнд нь хуруугаа хийсэнгүй, сүрэгт нь уургаа барьсангүй [зүйр цэцэн үг] (эрх ашигт нь халдсангүй, хөрөнгө хогшлыг нь хөндсөнгүй гэсэн санаа), сүүгүй цай хар, сүсэггүй сэтгэл хар [зүйр цэцэн үг] (хүн итгэх бишрэх, айж ичих зүйлгүй байх нь муу гэсэн санаа), сүү хийсэн савнаас үнэр нь гарахгүй, сур иддэг нохойны ховдог нь гарахгүй [зүйр цэцэн үг] (сурсан занг болиход хэцүү гэсэн санаа), сүү гашилбал язмаг, мэргэд ганцаардвал өнчин [зүйр цэцэн үг] (хань нөхөр, ах дүүгүй ганцаардах хэцүү гэсэн санаа), сүү мэт цагаан сэтгэлтэй, түлхүүр мэт уран гартай [зүйр цэцэн үг] (сэтгэл сайхан, ажилд чадамгай), сүүг хөөрүүлбэл галаа тат, сүх сугарвал толгойгоо тат [зүйр цэцэн үг] (болгоомж чухал гэсэн санаа), сүүг самарч буцалгахыг зогсоохоор тогооны ёроолын галыг унтраа [зүйр цэцэн үг] (үйл явдлын оньсыг олж асуудлыг угаас нь шийдвэрлэх нь чухал гэсэн санаа), сүүний өнгө цагаан боловч будаг болдоггүй сүүдрийн бие нь их боловч барьж болдоггүй [зүйр цэцэн үг] (юм бүхэн өөрийн чанар хэмжээнээс давдаггүй гэсэн санаа), сүүнд халаад тараг үлээж, сүүлдэж ирээд хоймор гарах [зүйр цэцэн үг] (давшуурах, даврах гэсэн санаа), сүүнд халсан хүн тараг үлээнэ [зүйр цэцэн үг] (ичиж зовсон хүн юу ч хийж мэднэ гэсэн санаа).
- сүү өргөх - сүүгээр цацал өргөх
- сүү орох - хөхний сүү нэмэгдэх
- сүү буух - сая төрсөн хүн, малын хөх дэлэнд сүү орж эхлэх
- сүү загсаах ~ сүү дөвийлгөх - хөөрүүлсэн сүүн дээгүүр өрөм тогтсоны дараа зөөлөн гараар дахин халааж, өрөм нь дундаа дөвиймөгц галаа багасгах
- сүү хөөрүүлэх - сүүг буцалгах
- сүү дэврэх - тогоотой сүү буцлан хальж гарах
- сүү цохих - сүүний заводод сүүг тусгай хэрэгслээр боловсруулах
- сүү цоохортох - сүүг самарсны дараа хөөс нь цоохортон арилж, өрөм болон загсах
- сүүгээр гулгих - нялх хүүхэд цатгалдах, дотор нь эвгүйцсэнээс сүүгээ буцааж гаргах
- сүү татрах - сүү багасах
... үргэлжлүүлэн харах ...- сүү хөөрөх - сүү буцлах
- малын сүү - малаас гарах сүү
- эхийн сүү - хүний сүү
- богшоосон сүү - өтгөрүүлсэн, лаазанд хийсэн сүү
- борцолсон сүү - хатааж талхалсан сүү
- хуурай сүү - хатааж талхалсан сүү
- гашилсан сүү - муудаж ээдсэн сүү
- ээдсэн сүү - исэлдэж хувилсан сүү
- түүхий сүү - боловсруулаагүй саам
- цайны сүү - цай сүлэх сүү
- сүү муутай - сүү муу гардаг, сүүний гарц бага
- сүүний булчирхай - хүн, мал амьтны хөх дэлэнгийн доторх сүү ялгаруулдаг булчирхай
- уураг сүү - дөнгөж төрсөн хүн, малын сүү
- шар сүү - а. Бяслаг шахах, ээзгий буцалгах, сүүг ээдүүлэхэд ялгаран гарах шингэн; б. Сүү цагааг холих, дан цагааг шүүхэд түүнээс ялгарах шингэн
- сүүн цацал - сүүгээр газар дэлхийд дээж өргөх
- сүүн шалхиаг - намар гүүний саамтай аарц хольж буцалгаж уух идээ
- сүү тараг - малаас гарах сүү болон түүнийг исгэж хийсэн нэгэн зүйл ундаа
- сүү тос - малын сүү болон түүнээс гарган авах тос
- сүү цагаа - сүү болон түүгээр хийх идээ
- мах сүү - яс, арьсны завсар байх нэхдэс болон хүн, амьтны хөх дэлэнгээс гарах уураглаг шингэн
- сааль сүү - сүү, цагаан идээ
- саам сүү - малын сүү
- сүүн зам - тэнгэрийн оёдол
- сүү долоосон гөлөг шиг - гэм хийсэн юм шиг гөлөлзсөн, хүний өмнөөс эгцэлж харж чаддаггүй далдичаа
- сүү шиг дотортой - цагаан санаатай, сайхан сэтгэлтэй
- сүүний хариу цус - ачийг өшөөгөөр, сайныг муугаар хариулах
- сүүтэй л бол эх - биед нь ашигтай л бол сайн
- сүүгүй хонь холбоонд дуртай, номгүй лам ямбанд дуртай - юм мэдэхгүй хүн илүү сүржигнэдэг гэсэн санаа
- сүүнд нь хуруугаа хийсэнгүй, сүрэгт нь уургаа барьсангүй - эрх ашигт нь халдсангүй, хөрөнгө хогшлыг нь хөндсөнгүй гэсэн санаа
- сүүгүй цай хар, сүсэггүй сэтгэл хар - хүн итгэх бишрэх, айж ичих зүйлгүй байх нь муу гэсэн санаа
- сүү хийсэн савнаас үнэр нь гарахгүй, сур иддэг нохойны ховдог нь гарахгүй - сурсан занг болиход хэцүү гэсэн санаа
- сүү гашилбал язмаг мэргэд ганцаардвал өнчин - хань нөхөр, ах дүүгүй ганцаардах хэцүү гэсэн санаа
- сүү мэт цагаан сэтгэлтэй, түлхүүр мэт уран гартай - сэтгэл сайхан, ажилд чадамгай
- сүүг хөөрүүлбэл галаа тат, сүх сугарвал толгойгоо тат - болгоомж чухал гэсэн санаа
- сүүг самарч буцалгахыг зогсоохоор, тогооны ёроолын галыг унтраа - үйл явдлын оньсыг олж асуудлыг угаас нь шийдвэрлэх нь чухал гэсэн санаа
- сүүний өнгө цагаан боловч будаг болдоггүй, сүүдрийн бие нь их боловч барьж болдоггүй - юм бүхэн өөрийн чанар хэмжээнээс давдаггүй гэсэн санаа
- сүүнд халаад тараг үлээж, сүүлдэж ирээд хоймор гарах - давшуурах, даврах гэсэн санаа
- сүүнд халсан хүн тараг үлээнэ - ичиж зовсон хүн юу ч хийж мэднэ гэсэн санаа
Ижил үг
