1. Хүн, амьтан, машин тэрэг зэргийн газарт үлдэх ул, тавхай, дугуйны ором: морь малын мөр (морь малын дэлгэрэнгүй...туурайн ором), нулимсны мөр (нулимс урссан ор), хүний мөр (а. Хүний улны ором; б. Хүний хувь заяа) - Мөчит дөрвөн хөлтний мөр нь хүрээгүй оргил. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., гөрөөс, гахайны мөр (гөрөөс, гахайны турууны ором) - Гөрөөс, гахайны мөрнөөс өөр улбаа зөрөггүй энэ зэлүүд буйд хөвчид хүн, амьтан бараг ирдэггүй биз. Б.Догмид. Босоо ороолон., иржгэр мөр (иржгэр ором), мөрөө гаргах (а. Ул мөрөө үлдээх; б. Цагаан сарын шинийн нэгний өглөө өмнө үзэж тогтоосон сайн зүг рүүгээ явж, жилийн ажил үйлсийн бүтэмжээ даатгах уламжлалт зан үйл);
2. Зам:
мөр мөшгөх (а. Явсан замыг даган мөшгөх; б. Хэрэг явдлыг шалган нягтлах),
мөрөө алдах (а. Явсан замаа
дэлгэрэнгүй...олохгүй болох; б. Хуулах, унших, бичих зэрэгт эгнээ орхин алгасах; в. [шилжсэн] Гэмт хэрэг хийх, архи уух зэргээр амьдралаа үрэх), мөрөөрөө явах (а. Урьдын явсан замаараа явах; б. [шилжсэн] Бусдад гэм халгүй амьдрах), мөр буруулах (замаа өөрчлөх, явж байснаасаа өөр замаар явах), мөрийн хавилга (дөт зам), зам мөр [хоршоо] (а. Явах одох газар - Олон жанжин цэрэг, зам мөр хаа тохиолдогсдын толгойг мөндөр адил цавчин… явна. Замлин Сэнчиний намтар оршив; б. [шилжсэн] Амьдралын үйл явц, дагаж мөрдөх зүйл), зам мөрөө хөөх (тус тусын ажил төрлөө эрхлэн явах), цаасан дээр нэртэй, цасан дээр мөртэй [зүйр цэцэн үг] (хийсэн бүтээсэн зүйлтэй гэсэн санаа), мөрийг нь хөөж, мөчийг нь тоолох [зүйр цэцэн үг] (хэрэгтэнг баривчлах гэсэн санаа), мөр дээр нь гишгэвэл хөл дээр нь яр [зүйр цэцэн үг] (муу хүний нөлөө их гэсэн санаа), мөрөөр ирсэн ус, мөнгөөр ирсэн эд [зүйр цэцэн үг] (үнэ хөлстэй буюу ажлын үр дүнд болсон зүйл гэсэн санаа);
3. Хэрэг явдлын ор тэмдэг, баримт:
гэмт хэргийн мөр (хэрэг гарсан газраас гарах баримт баталгаа),
дэлгэрэнгүй...эд мөрийн баримт (хэргийн газарт үлдээсэн ул мөр), мөрийн хөтөлбөр (хийж гүйцэтгэх ажил хэргийн төлөвлөгөө), ул мөр [хоршоо] (а. Хүн, амьтан болон бусад зүйлийн явсан ор; б. [шилжсэн] Ямар нэгэн хэрэг явдлын дараа үлдээсэн баримт; в. [шилжсэн] Хүний туулж өнгөрүүлсэн амьдрал), ул мөрөө үзүүлэхгүй байх (хэргийн талаар баримт нотолгоо орхин бусдад мэдэгдэхгүйг хичээх) - Эзгүй хээр хадны хонгилд нуусан мөнгөндөө бусдад ул мөрөө үзүүлэлгүй яаж хүрдэг билээ. Б.Догмид. Босоо ороолон., ул мөрөө баллах (үйлдсэн хэргийнхээ гэрч баримтыг устгах), ул мөрөө үлдээх (а. Гишгэсэн ором үлдээх; б. Гэмт хэрэгтэн баримт сэлт үлдээх; в. [шилжсэн] Хийсэн бүтээсэн зүйлтэй байх, мөр сүүдэр [хоршоо] (явсан газарт үлдээх тэмдэг баримт) - Газар бүр эрвээс мөр сүүдэр ч үзэгдэхгүй болсон… аж. В.Инжаннаши. Улаанаа ухилах тэнхим., *хойчийн мөр (ирээдүйн зам, амьдрал);
4. Цаасан дээр татсан шугам, зураас:
мөр алгасах (шугам, зураас орхих),
мөр тэтгэх (бичиг зохиолд их хүний нэр, үйл
дэлгэрэнгүй...хэргийг хүндэтгэх, тухайн зүйлийг онцлох үүднээс бичиж буй зүйлээсээ сондгойруулан бичих арга), догол мөр (бичиг зохиолын доторх дарж эхэлсэн шинэ зураас), *гол мөр (гол утга санаа);
5. Шүлэг зохиолын нэг эгнээ, шугамд бичсэн зүйл:
дөрвөн мөр (нэг бадаг шүлэг),
шүлгийн мөр (шүлгийн нэг эгнээнд
дэлгэрэнгүй...бичсэн зүйл), мөр шад [хоршоо] (нэг эгнээнд бичсэн зүйл болон шад) - Дөрвөн бандидын нэг нь номын мөр шадыг зааж өгүүлрүүн… В.Шарма. Таван сургамж;
6. Эгнэн жагссан цуваа, эгнээ:
хоёр мөрөөр жагсах (хоёр эгнээ жагсах);
7. Үйл явдлын болох удаа -
Ганцаараа явбал нэг мөр. Ж.Дашдондог. Монгол цэцэн үгийн далай., дэлгэрэнгүй...нэг мөр хийх (нэг удаа хийгээд дуусгах), нэг мөр болох (дэг журам, дэс дараалал сайтай болох), нэг мөр болгох (эмхэлж дуусгах, нэг журам зарчимтай болгох) - Тэд бол түрэгүүд юм гэдэг асуудал аль хэдийн нэг мөр болон шийдвэрлэгдсэн… билээ. С.Лочин. Монголын үнэн гуйвсан түүхийн товчлол., *үхэхийн мөр (үхэх нь үнэн) - Ингэхлээр үхэхийн мөр ялгаа юу байх билээ. В.Шарма. Таван сургамж;
8. [шилжсэн] Нэг чигийн ажил хэрэг:
номын мөр хөөх (а. Номд эрдэмд шамдан суралцах; б. Эрдмийн ажил хийх),
дэлгэрэнгүй... буяны мөр (буян хийх, хүн, амьтанд ач тус хүргэх нь), хутаг мөр (бурхан болох буяны мөр), *мөр хөөх (нэг л зүйлд бие сэтгэлээ зориулан ажиллаж хөдөлмөрлөх, нэг юмыг дагнан эрхлэх) - Айл айл арав таван малтай, түүнийхээ мөр хөөгөөд явахад ам бүл хүрэлцэхгүй, ажил явдал нь гүйцэгдэхгүй их л хэцүү байдаг. С.Дашдэндэв. Үүрийн цолмон., [хуучирсан] Ёс журам, хувь зохиол, тавилан; 10. [шилжсэн] Гэм халгүй, томоотой: мөрөөрөө суух (түвэг бололгүй суух).
- морь малын мөр - морь малын туурайн ором
- нулимсны мөр - нулимс урссан ор
- хүний мөр - а. Хүний улны ором; б. Хүний хувь заяа
- гөрөөс гахайны мөр - гөрөөс, гахайны турууны ором
- иржгэр мөр - иржгэр ором
- мөрөө гаргах - а. Ул мөрөө үлдээх; б. Цагаан сарын шинийн нэгний өглөө өмнө үзэж тогтоосон сайн зүг рүүгээ явж, жилийн ажил үйлсийн бүтэмжээ даатгах уламжлалт зан үйл
- мөр мөшгөх - а. Явсан замыг даган мөшгөх; б. Хэрэг явдлыг шалган нягтлах
- мөрөө алдах - а. Явсан замаа олохгүй болох; б. Хуулах, унших, бичих зэрэгт эгнээ орхин алгасах; в. [шилжсэн] Гэмт хэрэг хийх, архи уух зэргээр амьдралаа үрэх
- мөрөөрөө явах - а. Урьдын явсан замаараа явах; б. [шилжсэн] Бусдад гэм халгүй амьдрах
- мөр буруулах - замаа өөрчлөх, явж байснаасаа өөр замаар явах
... үргэлжлүүлэн харах ...- мөрийн хавилга - дөт зам
- зам мөр - а. Явах одох газар Олон жанжин цэрэг, зам мөр хаа тохиолдогсдын толгойг мөндөр адил цавчин явна. Замлин Сэнчиний намтар оршив б. [шилжсэн] Амьдралын үйл явц, дагаж мөрдөх зүйл
- зам мөрөө хөөх - тус тусын ажил төрлөө эрхлэн явах
- цаасан дээр нэртэй, цасан дээр мөртэй - хийсэн бүтээсэн зүйлтэй гэсэн санаа
- мөрийг нь хөөж, мөчийг нь тоолох - хэрэгтэнг баривчлах гэсэн санаа
- мөр дээр нь гишгэвэл хөл дээр нь яр - муу хүний нөлөө их гэсэн санаа
- мөрөөр ирсэн ус, мөнгөөр ирсэн эд - үнэ хөлстэй буюу ажлын үр дүнд болсон зүйл гэсэн санаа
- гэмт хэргийн мөр - хэрэг гарсан газраас гарах баримт баталгаа
- эд мөрийн баримт - хэргийн газар үлдээсэн ул мөр
- мөрийн хөтөлбөр - хийж гүйцэтгэх ажил хэргийн төлөвлөгөө
- ул мөр - а. Хүн, амьтан болон бусад зүйлийн явсан ор; б. [шилжсэн] Ямар нэгэн хэрэг явдлын дараа үлдээсэн баримт в. [шилжсэн] Хүний туулж өнгөрүүлсэн амьдрал
- ул мөрөө үзүүлэхгүй байх - хэргийн талаар баримт нотолгоо орхин бусдад мэдэгдэхгүйг хичээх
- ул мөрөө баллах - үйлдсэн хэргийнхээ гэрч баримтыг устгах
- ул мөрөө үлдээх - а. Гишгэсэн ором үлдээх; б. Гэмт хэрэгтэн баримт сэлт үлдээх; в. [шилжсэн] Хийсэн бүтээсэн зүйлтэй байх мөр сүүдэр [хоршоо] явсан газарт үлдээх тэмдэг баримт
- хойчийн мөр - ирээдүйн зам, амьдрал
- мөр алгасах - шугам, зураас орхих
- мөр тэтгэх - бичиг зохиолд их хүний нэр, үйл хэргийг хүндэтгэх, тухайн зүйлийг онцлох үүднээс бичиж буй зүйлээсээ сондгойруулан бичих арга
- догол мөр - бичиг зохиолын доторх дарж эхэлсэн шинэ зураас
- гол мөр - гол утга санаа
- дөрвөн мөр - нэг бадаг шүлэг
- шүлгийн мөр - шүлгийн нэг эгнээнд бичсэн зүйл
- мөр шад - нэг эгнээнд бичсэн зүйл болон шад
- хоёр мөрөөр жагсах - хоёр эгнээ жагсах
- нэг мөр хийх - нэг удаа хийгээд дуусгах
- нэг мөр болох - дэг журам, дэс дараалал сайтай болох
- нэг мөр болгох - эмхэлж дуусгах, нэг журам зарчимтай болгох
- үхэхийн мөр - үхэх нь үнэн
- номын мөр хөөх - а. Номд эрдэмд шамдан суралцах; б. Эрдмийн ажил хийх
- буяны мөр - буян хийх, хүн, амьтанд ач тус хүргэх нь
- хутаг мөр - бурхан болох буяны мөр
- мөр хөөх - нэг л зүйлд бие сэтгэлээ зориулан ажиллаж хөдөлмөрлөх, нэг юмыг дагнан эрхлэх
- мөрөөрөө суух - түвэг бололгүй суух
Ижил үг
