1. Гарын сарвууны дотоод хавтгай тал: алганы хээ (гарын алганы зураас), дэлгэрэнгүй...алга загатнах (а. Алганы аль нэг хэсэгт ирвэгэнэх; б. Олз олох, хишиг хүртэхийн зөн бэлгэ; в. Тухайн зүйлийг хийхийг ихэд хүсэх, байж ядах), алга зуузайлах (алга таших), алга таших (алгаа нийлүүлэн дэлдэх, цохих), алга тосох (а. Гарын алгыг өөд харуулах; б. Элдэвчлэн юм нэхэж, шаардах - Сонин юм алга даа. Хошууны гурван пүүс унгас, ноос, арьс, шир гэж алга тосдог хэвээрээ. Д.Маам. Газар шороо; в. Өглөг хишиг горьдох: Арван лангийн ембүүндээ, алгаа тосдог аав уу даа. ААЗ), алга тэнийлгэх (хүнд юм өгөх), алга хавсрах (хоёр алгыг нийлүүлэх), алга дарам (а. Өргөнөөрөө нэгэн алгын хэр хэмжээтэй; б. Өчүүхэн жижиг) - Малын хашаа, агтны жүчээ, төмс ногооны талбайг тойруулан алга дарам газар ч үлдээлгүй өтөг бууцаар бордож, өвс хадлан ургуулна. Б.Нямаа. Арандалынхан., алга засал (алга харах ёс) - Амьтны тусын тулд тогтоосон тэр алга заслыг тогтоох нь шашин амьтны тусыг бодсон хэрэг. Б.Ринчен. Үүрийн туяа., алгын чинээ (тун бяцхан, хариугүй жаахан), хүний алга өөд нь харуулах (хүнд юм бэлэглэх), алга зуузай [хоршоо] (гарын алга), *алганы амт үзэх (буруу хэрэг үйлдсэний учир бага насны хүүхэд зодуулах, алгадуулах), *алга наах (алгадах), *алган дээр байгаа юм шиг ~ алган дээр байгаа мэт (ив илхэн, тов тодхон, сав саруулхан) - Үүр цайж, удалгүй нар мандан, хамаг юм алган дээр байгаа юм шиг харагдана. Ж.Пүрэв. Аянга., *алган боов амсуулах (алгадах, зодох), *алга урвуулахын хооронд ~ алга урвуулахын төдий (агшин зуур, нүд ирмэх зуур, амархан, хялбархан) - Алга урвуулахын хооронд сэтгэл байтугай амь нас хагацах бий. Д.Намдаг. Ээдрээ., *алган дээр бөмбөрөх (ихэд эрхлэх, эрх зоргоороо байх, дураараа дургих) - Манай Дамдин ч нутагтаа байхдаа бидний алган дээр л өнхөрч байсан даа. Д.Тарва. Анхны шинэ жил., *алган дээрээ бөмбөрүүлэх (ихэд эрхлүүлэх, дур зоргоор нь байлгах) - Янжингийн эх… ганц охиноо ёстой нэг алган дээрээ бөмбөрүүлж өсгөсөн хүн билээ. Ч.Чимид. Хавар намар., *алганы хонхорхой хазах (бүтэшгүй юм сэдэх, хий хоосон санаашрах, мөрөөдөх) - Гэвч Итгэлт, -Чи энэ дайнаас амьд ирээд бид хоёр үйлдвэр байгуулах ч алганы хонхорхой хазахтай адил хэрэг байна даа- гэж дотроо бодож байлаа. Ч.Лодойдамба. Тунгалаг Тамир., танилтай бол талын чинээ, танилгүй бол алгын чинээ [зүйр цэцэн үг] (танил талтай хүн хаа ч газардахгүй гэсэн санаа), алгаар дартал, салаагаар садрах [зүйр цэцэн үг] (муу зүйлийг нуун далдлавч илрэх байдал); алган цахирмаа [ургамал] (улаан бор цэцэгтэй, алган хэлбэрт шүүслэг зузаан ишээ угаар нь баглаж ороосон нарийн зууван навчтай, эмэнд ордог олон наст өвслөг ургамал, ванлаг);
2. Зарим араатан амьтны урд хоёр хөлийн ул таваг:
баавгайн алга (баавгайн урд хөлийн таваг);
3. Нэг гарын хуруу алга хоёрыг хонхойлгосныг дүүргэх хэмжээ:
алга дүүрэн (атга дүүрэн) -
дэлгэрэнгүй...Өлзий Ширээтийн бууранд ойртон очиж, ам хамрыг нь бүрхсэн хөөснөөс алга дүүрэн аваад “жанжин” хүрний аманд түрхсэнд буур дургүйлхэх янзтай толгой сэжиглэн байх ажээ. С.Надмид. Харнүдэн., алга бөөстөх (алга нь загатнах), алгын ес (гарын хуруу ба бугуй хоёрын хоорондох таван хэсэг яс)
- алганы хээ - гарын алганы зураас
- алга загатнах - а. Алганы аль нэг хэсэгт ирвэгэнэх; б. Олз олох, хишиг хүртэхийн зөн бэлгэ; в. Тухайн зүйлийг хийхийг ихэд хүсэх, байж ядах
- алга зуузайлах - алга таших
- алга таших - алгаа нийлүүлэн дэлдэх, цохих
- алга тосох - а. Гарын алгыг өөд харуулах; б. Элдэвчлэн юм нэхэж, шаардах - Сонин юм алга даа. Хошууны гурван пүүс унгас, ноос, арьс, шир гэж алга тосдог хэвээрээ. Д.Маам. Газар шороо; в. Өглөг хишиг горьдох - Арван лангийн ембүүндээ, алгаа тосдог аав уу даа. ААЗ
- алга тэнийлгэх - хүнд юм өгөх
- алга хавсрах - хоёр алгыг нийлүүлэх
- алга дарам -
а. Өргөнөөрөө нэгэн алгын хэр хэмжээтэй; б. Өчүүхэн жижиг - Малын хашаа, агтны жүчээ, төмс ногооны талбайг тойруулан алга дарам газар ч үлдээлгүй өтөг бууцаар бордож, өвс хадлан ургуулна. Б.Нямаа. Арандалынхан
- алга засал - алга харах ёс
- алгын чинээ - тун бяцхан, хариугүй жаахан
... үргэлжлүүлэн харах ...- хүний алга өөд нь харуулах - хүнд юм бэлэглэх
- алга зуузай - гарын алга
- алганы амт үзэх - буруу хэрэг үйлдсэний учир бага насны хүүхэд зодуулах, алгадуулах
- алга наах - алгадах
- алган дээр байгаа юм шиг~алган дээр байгаа мэт - ив илхэн, тов тодхон, сав саруулхан
- алган боов амсуулах - алгадах, зодох
- алга урвуулахын хооронд~алга урвуулахын төдий - агшин зуур, нүд ирмэх зуур, амархан, хялбархан
- алган дээр бөмбөрөх - ихэд эрхлэх, эрх зоргоороо байх, дураараа дургих
- алган дээрээ бөмбөрүүлэх - ихэд эрхлүүлэх, дур зоргоор нь байлгах
- алганы хонхорхой хазах - танил талтай хүн хаа ч газардахгүй гэсэн санаа
- танилтай бол талын чинээ, танилгүй бол алгын чинээ - танил талтай хүн олонтой байдаг гэсэн санаа
- алгаар дартал, салаагаар садрах - муу зүйлийг нуун далдлавч илрэх байдал
- алга дүүрэн - атга дүүрэн
- баавгайн алга - баавгайн урд хөлийн таваг
- алган цахирмаа - улаан бор цэцэгтэй, алган хэлбэрт шүүслэг зузаан ишээ угаар нь баглаж ороосон нарийн зууван навчтай, эмэнд ордог олон наст өвслөг ургамал, ванлаг
- алга бөөстөх - алга нь загатнах
- алгын ес - гарын хуруу ба бугуй хоёрын хоорондох таван хэсэг яс
Ижил үг
