Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Сэцэн хан аймгийн Илдэнвангийн хошуу
Төрөл Шашин
Цаг үе XIX зуун
Хэний хаанчлалын үед Төр Гэрэлт
Сүмийн онцлог Жанрайсэг бурхныг хэвтээ байдлаар бүтээн залжээ.
Байгуулагдсан он 1839 он
Хаана байсан Дорнод аймгийн Халх гол сум
Сүмийг байгуулсан хүн То ванТогтохтөр

Илдэн вангийн хүрээ

Дорнод аймгийн Халхгол сумын нутагт байсан хийд

Сэцэн хан аймгийн Илдэн вангийн хошуу одоогийн Дорнод аймгийн Халх гол сумын Тамсаг Булаг хэмээх газар оршино. Анх халхын хэцүү ван хэмээх Тогтохтөрийн санаачлагаар Төр Гэрэлтийн арван есдүгээр /1839/ онд үүсгэжээ.

    Тус хийд нь нийт дөрвөн дацан, 200 гаруй ламтай байв. Цанид, Мамба, Дүйнхор, Бадам-Ёго хэмээх нэртэй дацангууд байв. Энэ хийд нь нэлээд чинээлэг, хөрөнгө бүхий байсан ба ард олны зүгээс ихээхэн хөрөнгө татварлан авч хурал номын болон сүм хийдийн асуудалд зарцуулж байв. Тухайлбал, нийт мал 13890 байсан бол тэрхүү тоо 1890 онд 46778 болж энэ 60 жилд 4 дахин өсчээ. Үүнээс гадна тус хийдийн нэлээд толгой баян хүмүүст хутагт хувилгаад нар орж байв. Хувилгаан Дашидалын хувийн сүрэг 8520, төвд Далай хамба гэгчийн сүрэг 11091 байх жишээтэй. То ван хэмээх Тогтохтөр тус хийдийн дэргэд шашны бус албан /иргэний/ шинжтэй сургууль байгуулж байв. Мөн Халх голын баруун эргийн тохой дээр нутгийн олны хамт 1859-1864 онд Жанрайсэг бурхныг хэвтээ байдлаар бүтээн залжээ. Энэ дурсгал XIX-XX зууны үеийн хэд хэдэн хилийн үймээнд сүйдсэн ч 1995-1997 онд дахин сэргээсэн юм. (С.Чулуун, Н.Маралмаа)

Ашигласан ном зохиол

Х.Энхтүвшин . Их бурхант цогцолборын тухай зарим баримт. /Түүхийн судлал/. Tomus.XXIX. тал-64-66.
МУТТА. ФМ-27. Д-1.ХН-22.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Монголын хүрээ хийдийн түүх, (эмхтгэсэн Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү). Соёмбо принтинг. УБ., 2004
Пүрэвжав С. Монгол дахь шарын шашны хураангуй түүх. Улсын хэвлэлийн газар. УБ.,1978
Майдар Д. Монголын хот, тосгоны гурван зураг.Улсын хэвлэлийн газар. УБ., 1970
Монголын сүм хийдийн түүхэн товчоон. Адмон принтинг. УБ., 2009