Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Хужир харуул
Төрөл Шашин
Цаг үе ХХ зуун
Хэний хаанчлалын үед Богд хаан
Сүмийн онцлог Эсгий гэр дуган
Байгуулагдсан он 1912 он
Хаана байсан Сэлэнгэ аймгийн Түшиг сум
Сүмийг байгуулсан хүн Сумъяа бэйс

Ялгуун баатар Сумъяа бэйсийн хийд

Ялгуун бааатар Сумьяа бэйсийн хошууны хийд

    Ялгуун баатар Сумъяа бэйсийн хошууны гэр хурал нь Хар Хужир харуулын нутагт оршино. Энэхүү Сумъяа болбоос Дайчин улсын үед Илийн цахар зүүн гарыг захирах дэд зэрэг жинс тогосын отог хадуулсан дэд бүгдийн даргад явжээ. Монгол улсын Олноо Өргөгдсөний 2-р онд Ар Илийн газраас олныг авч тулгар төрд дагаар ирсэн учир хишиг хүртээж улсад туслагч гүнгийн зэрэг шагнан хүртээж газар олгожээ. Улмаар Монгол улсыг хамгаалах олон удаагийн дайнд амжилттай оролцож ялалт байгуулсан тул Ялгуун баатар цол шагнан хүртээж, уул хошууг захирах засгийн тамга олгожээ. 3-р онд Хиагтын 28 харуул захирах тамга олгожээ. Тус хошуунаас дээш өргөсөн бичигт “... Ил голын газраас дайнд хэлмэгдэн ойж Монгол улсын Гэгээн соёлд дагаар ирэн хэдэн жил болсон нь энэ завсар нутагтаа төвхнөн тохижоогүй тул сүм дуган байгуулж чадаагүй боловч Дээдийн түмэн Өлзийг бататгах ба шашин амьтнытусын тулд Лхам сахиус тасралтгүй уншиж,  жич цэдэр лхам, гурван гүрэм, ерөөл магтаал даншигийн хангал зэргийг эсгий гэр дуганд уншуулж байна хэмээн өргөн мэдүүлжээ. Ямартай ч тус хошуунд тусгайлсан сүм хийд байгуулагдаагүй бололтой. (С.Чулуун, Н.Маралмаа)

Ашигласан ном зохиол

Монгол улс ҮТА. ФА-11, Д-1. ХН-1084.

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Монголын хүрээ хийдийн түүх, (эмхтгэсэн Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү). Соёмбо принтинг. УБ., 2004
Монголын сүм хийдийн түүхэн товчоон. Адмон принтинг. УБ., 2009