Одоогийн Дорноговь аймгийн Өргөн сумийн нутаг, Сайншанд хотоос урагш 38 км-т орших Хамарын хийд нь говийн догшин ноён хутагт Данзанравжаагийн байгуулсан гурван хийдийн нэг юм.

    Хийдийг Манжийн Төр Гэрэлтийн анхдугаар он буюу 1821 онд байгуулж эхэлжээ. Энэ хийд нь Зүүн Хүрээ, Баруун хүрээ, Цохон, Дүйнхорын гэсэн дөрвөн хэсэгтэй ихэнх нь төвөд, монгол хийцийн сүм дугануудтай байжээ. Зүүн хүрээнд ноён хутагт голлон сууж асан ба энд Лавран сүм, Агва дацан, хүүхдийн дацан, сургууль номын сангаас гадна Хамбын, Лам нарын, Шүтээний, Номчийн аймгуудтай байсан. Энд IV ноён хутагт Ойдовжамц, VI ноён хутагт Лувсандондов нарын шарилын сүм байсан агаад Лавран сүмд ноён хутагт Данзанравжаа болон түүний дараагийн хутагт хувилгаад амьдран сууж байв. Энэ нь давхар хэрмэн хашаатай дааман хаалга бүхий төвд маягийн сүм хэлбэртэй хоёр давхар барилга байв.

    Баруун хүрээнд Ламрим, Чойр, Багшийн дацангууд, Гиваадин Равжаалин сүм, номын сан, сангай сан, гал тогоо зэрэг байсан. Мөн Гиваадин Равжаалин сүмд Ноён хутагтын байгаль, түүх, соёлын цуглуулгыг сүсэгтэн олонд дэлгэн үзүүлдэг байв. Тус хүрээний баруун урьд хэсэгт ноён хутагт Данзанравжаа өөрийн багш Жанжаа гэгээнд зориулан босгосон “Өвгөн суврага” хэмээх чандарт суврага босгожээ. Тус хийдэд Монголд хамгийн анхны дуут жүжгийг тоглосон бөгөөд Данзанравжаагийн зохиосон “Саран хөхөөний намтар” жүжгийг тоглодог задгай театр байсан. Хамрын хийд нь 1930 оны байдлаар 13 дацан, 4 аймаг, 22 дуган, 2 суврага, 11 сүмтэй, 100 гаран ламтай хэмээн бүртгэгджээ. Хамарын хийдийн орчинд агийн ёсны бясалгал хийдэг арваад агуй, нутгийн ардууд хутагтын адистэтлэсэн ус хэмээн нэрлэдэг худаг бий.

    Хамарын хийдийг 1937-1938 оны үеэр галдан шатааж, лам нарыг баривчилсан. Харин 1999 оноос тус туурийг аймгийн хамгаалалтад авч нутгийн ард олон шашин номын үйл ажиллагааг нь сэргээж тус хийдийн Ламрин, Сансагтэгчилэн сүм, суврага зэргийг сэргээн босгосон. (С.Чулуун, Н.Маралмаа)