Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Дархан чин вангийн хийд
Хамаа бүхий үг Дархан чин ван, Мөнгөн морьт сум
Төрөл Шашин
Цаг үе XVIII-XX зуун
Сүмийн онцлог Шаддубчойнхорлин хийдэд Жүд, Цанид, Ламрин, Мамба, Зурхай, Бадам ёго, Майдар ерөөлийн зэрэг хурал номын сургуулийг үйлдүүлжээ.
Байгуулагдсан он 1701 он
Үйл ажиллагаа нь зогссон 1930-аад он
Хаана байсан Төв аймгийн Мөнгөнморьт сум
Сүмийг байгуулсан хүн Жүн ванДондовдорж

Дархан чин вангийн Шаддубчойнхорлин хийд

Төв аймгийн Мөнгөнморьт сумын нутагт байсан хийд

    Дархан чин вангийн хошуу нь хойшоо Хүй Мандал, урагшаа Авдарбаян, баруунаа сонгино өнгөртөл, зүүнээ Хэрлэн хүртэл уул усыг эзэмшсэн нутагтай байв.

    Тус хошуунд анх Энх-Амгалангийн дөчдүгээр \1701\ онд төмөр туулай жил эфү засаг төрийн Жүн ван Дондовдоржийн үед шашин хурлыг дэлгэрүүлэхээр Тогос Гүши уулын өвөрт Хэрлэн голын хойт хөвөөн дээр дуган сүмүүд байгуулж дээдийн түмэн өлзийг бататгах болжээ. Хийд нь одоогийн Төв аймгийн Мөнгөнморьт сумын нутагт Хэрлэнгийн зүүн хүрээ хэмээн нэрлэгдэж иржээ. Тиймээс тус хошуу нь олон ардын хөл үймээний замд байв. Шаддубчойнхорлин хийдэд Жүд, Цанид, Ламрин, Мамба, Зурхай, Бадам ёго, Майдар ерөөлийн зэрэг хурал номын сургуулийг үйлдүүлжээ.

    Энэ хийдэд ХХ зууны эхэн үед 250 орчим лам шавилан хурдаг байв. Тус хийдэд XVIII зууны дундуур Дархан чин ван Хангайдоржийг хошуу захирагч байх үед хүрээний дорд лам нар хийдийн эрх баригчдыг эсэргүүцсэн нэгэн сонирхолтой хэрэг болжээ. Хангайдоржоос Их Шавийн Эрдэнэшанзудбад өргөсөн бичигт “... Манай хурлын дуганд энэ жил 10-р сарын 25-нд нэгэн бичиг орхижээ. Тэрхүү орхисон бичгийг ... дэмий арга, шалтгаар олон цай авч ... Битгий галзуур, ... эдүгээ идэх сайхан, хожим тамын буцалсан ширэм лугаа адил биш үү хэмээн хараан дайрсан үгтэй нэгэн бичиг тавьжээ. Гэтэл удалгүй дахин нэгэн бичиг тавьжээ. Гэбгүй нарыг барих бичиг ширмэн гэдэстэй хэмээх зэргийн үгтэй нэгэн бичиг хүний хоёр толгойн зурагтай тавьжихуй. Бас дараагаар мөн сарын 14-нд олон хуврагын бичиг, гэбгүй нарын хоолойноос үр боловсноор ам зүүний сүвийн төдий амнаас гал бадрах хэмээх нэн хатуу хараан дайрсан үгтэй түвдээр бичсэн бичиг, бас хүний хоёр толгой зурсан ба цаасаар хайчилж хийсэн дөрвөн хүний дүрстэй хамт дуганы үүдэнд орхижээ. Энэ нь хийдийн томоохон лам нартаа дургүйцсан тухайн үеийн монголын олон хийдийн нэгэн жишиг юм. Дархан Чин вангийн хошууны энэ хийд нь 1930-аад онд мөн устгагдсан билээ. (С.Чулуун, Н.Маралмаа)

Ашигласан ном зохиол

Монгол улсын Үндэсний Түүхийн Архив. Ф-М-13.Д-1.
С.Пүрэвжав. Монгол дахь шарын шашны хураангуй түүх. УБ.,1978.
ҮТА, ФА-11.Д-1. ХН-373.


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Пүрэвжав С. Монгол дахь шарын шашны хураангуй түүх. Улсын хэвлэлийн газар. УБ., 1978
Очир А, Цэрэндагва Я, Цогтбаатар Б. нар Монгол нутаг дахь соёлын үл хөдлөх өвийн хадгалалт хамгаалалт. Мөнхийн үсэг. УБ., 2006
Монголын хүрээ хийдийн түүх, (эмхтгэсэн Ч.Банзрагч, Б.Сайнхүү). Соёмбо принтинг. УБ., 2004
Монголын сүм хийдийн түүхэн товчоон. Адмон принтинг. УБ., 2009