Дархадын хийд нь одоогийн Хөвсгөл аймгийн Ренчинлхүмбэ сумын нутаг Зөөлөн хэмээх уулын энгэрт байжээ. 

    Энэ бүс нутагт амьдардаг Монголчуудыг захирагч ноён Гэлэг 1686 онд Жибзундамба хутагтад шавь болгон өргөсөн учир Их шавийн Дархад отог гэх болсон түүхтэй. Тэд ихэвчлэн Монголчуудын уламжлалт шүтлэг бөө мөргөлтэй байв. Манж нар тэдний дунд шарын шашныг тодорхой бодлогоор дэлгэрүүлэх болсон юм. 

    Анх II дүрийн Богд Жибзундамба хутагтын илгээсэн ногоон Дарь эх бурхан ном судар тэргүүтнийг хүлээн авч Тэнгэрийн Тэтгэсний 15-р он \1750\-д Чогчин хурлыг байгуулснаар хүрээ үүсжээ. Эхэн үедээ Гэр дугантай нүүж яваад 1771 онд Зөөлөн уулын энгэрт модон дуган барьж сууснаар Дархадын хүрээ үүссэн түүхтэй.  Энэ хүрээ нь Дэмчиг, Гүнрэг, Манла, Аюушийн зэрэг таван аймагтай байжээ. Ганданнамжиллин хүрээнд Төр Гэрэлтийн 19-р \1839\ онд Цанид дацан, Түгээмэл Элбэгтийн тэргүүн \1851\ онд Мамба, Зурхай хоёр дацан, Бүрэн засагчийн зургаадугаар  \1867\ онд Жүд дацанг байгуулжээ. Бадаргуулт төрийн хорин хоёрдугаар онд Дамдинянсон, Бадамёго, дацан сүмүүд бариулж, мөн хорин долдугаар онд Диваажин дацан сүмийг байгуулжээ. Олноо өргөгдсөний наймдугаар \1918\ онд Шамбалын лойлон \Хот мандалын\ сүмийг бариулж байжээ. Уг Зөөлөнгийн буюу Ганданнамжиллин хийдэд Майдар эргэх, цам харайх зэрэг зан үйлүүдийг хийдэг байв. Тухайлбал, Бадаргуулт төрийн гуравдугаар \1877\ оноос эхлэн “Майдарын хурал хурж, хүрээг эргүүлэх ёслол явуулж дөрөвдүгээр \1878\ оноос эхлэн цам бүжиг бүжиглэх ёслолыг хийж эхэлсэн юм.

    Дархадын хүрээнд Майдарыг жил бүр намрын эхэн сарын арван наймны өдөр, цамыг мөн сарын арван есний өдөр цувран эргэж цамнаж бүжиглэдэг уламжлалтай байжээ.

Тус хийд нь бөө мөргөлтэй ард түмний дунд байсан тул монголчуудын уламжлалт шүтлэгийн энэ хэлбэртэй зөрчилдөх явдал нэлээд байдаг байжээ. Тус хүрээнд нийт 395 лам шавилан сууж байв гэсэн тэмдэглэл байжээ. Гэтэл Цэвээн Жамсранов 1000 орчим ламтай гэж бичсэн байдаг. Мөн нийт дуганы тоо 17, дацангийн тоо 16, жасын тоо 16 байжээ.

Дархадын хүрээ нь Богдын ууган шавийн хүрээ юм. Өдгөө сэргээгдэж шашин номын үйл ажиллагаа явагдаж буй. (С.Чулуун, Н.Маралмаа)