Үндсэн мэдээлэл:

Цаг үе XIII зуун
Бүс нутаг Дорнод Монгол
Болсон цаг хугацаа 1203
Хаана болсон Дорнод Монгол, Халхын голын сав газар

Муу өндрийн байлдаан

Хэрэйдийн Ван хан Чингис хааны хооронд 1203 онд болсон байлдаан.

Ар Найманы цэрэгт ялагдсан Ван ханд Чингис хаан тусалжээ. Энэ явдалд Ван хан баярлаж Чингис хаантай “үг барилдаж амраглан байв”. Давхар амраг болъё хэмээн Чингис хаан ураг барилдъя гэсэнд Ван ханы хүү Сэнгүм их үг хэлжээ. Үүнээс хойш Чингис хаан дотроо Ван хан, Сэнгүм хоёрт дургүй болжээ. Үүнийг нь мэдсэн Жамуха Ван ханыг хатгаж байлдах болсон гэж МНТ-д өгүүлдэг. Үнэн хэрэгтээ Чингис хааны хүч өдөр ирэх тусам нэмэгдэх болсон тул Ван хан түүний хүчийг эртхэн дарж авахын тулд байлдсан юм. 1202 оны намар Далан Нөмүргэст Татарыг дайлахад зарлиг зөрчсөн Алтан, Хучар, Даридай отчигин нар Чингис хаанаас салж Ван ханд нэгджээ. Хүйтэний байлдааны дараа Ван хан Жамухыг мөшгөж олзолж дэргэдээ байлгах болжээ. 1203 оны хавар Ван ханы дэргэд Жамуха, Алтан, Хучар, Даридай отчигин тэргүүтэй монголчууд хамт байсан юм. Тэд Сэнгүмийг ятгаж Ван ханыг үгэндээ оруулж Мау өндөрт Чингис хаантай байлджээ. Сэнгүм, Жамуха, Алтан, Хучар, Даридай отчигин нарын язгууртнууд Ван ханыг ятгаж эхлээд Чингис хааныг хуурч авчраад алахыг оролджээ. Ураг барилдъя гэж хуурахыг оролдсон нь илэрсэн тул Ван ханы цэрэг шууд дайлаар морджээ. Чингис хаан Мау өндрийн хярд Зэлмэг цагдуулаар орхиж Хар халзан элст буужээ. Мау өндрийн өврөөр Улаан бургадаар дайрч ирсэн Хэрэйдийн цэргийг Чингис хаан тосч байлдахдаа Уруд, Мангудын цэргийг манлайд илгээж хатгалджээ. Уруд, Мангуд тэргүүлэн бие биеийнхээ гэзэг дарж довтолж ирсэн Хэрэйдийн цэргийг няцааж явахад Ван ханы зөвшөөрөлгүйгээр тулалдаанд орсон Сэнгүм шархдав. Хэрэйдийн цэрэг ухарчээ. Чингис хаан ч цэргээ авч тулалдааны газраас зайлж Далан Нөмүргэс хүрчээ. Ван хан Мау өндөрт Чингис хааныг гүйцээж довтолъё гэхэд Ачиг ширүн эхлээд Сэнгүмийг асаръя, монголын олонхи нь Алтан, Хучар, Жамухыг дагаж бидэнтэй хамт байна, Тэмүжинтэй дайжиж гарсан монголчууд хаа одно, морин унаатан, модон нөмөртөн болсон гэж хэлдэг. Мөн Далан Нөмүргэст Чингис хаан цэргээ тоолж үзэхэд 2600 цэрэг үлдсэн байжээ. Тиймээс энэ тулалдаанд аль ч тал нь ялаагүй боловч Чингис хааны харьяат иргэд эрс цөөрчээ. (Б.Батсүрэн)

Ашигласан ном зохиол

Цэрэнсодном Д. Монголын нууц товчоо. Эрдэм шинжилгээний орчуулга, тайлбар. УБ., 2000

Шагдар Х. Чингисийн байлдааны цадиг (1179-1206). УБ., 1993

Монгол цэргийн түүхийн товчоон (МЭӨ III зуунаас XX зууны эхэн хүртэл). Тэргүүн дэвтэр. УБ., 1996


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол