Цаг үе | XIII зуун |
Бүс нутаг | Дорнод Монгол |
Болсон цаг хугацаа | 1201 |
Хаана болсон | Дорнод Монгол, Хэрлэнгийн савын Хүйтэн |
1201 онд Хатагин, Салжиуд, Дөрвөн, Тайчиуд, Хонгирад, Ихирэс тэргүүтэй хамаг монголчууд Дөрвөн татар, Найман, Ойрад, Мэргидтэй нэгдэж Жадараны Жамухыг Гүр ханд өргөмжлөөд Тэмүжин, Тоорил хантай байлдахаар тогтжээ. Ийнхүү Жамуха өөрийгөө Гүр ханд өргөмжилж монгол хэлтэн олон овог, аймгийн хүчийг нэгтгэж Тэмүжин, Тоорил хан хоёрын хүчийг дарахыг оролдсон юм. Үндсэндээ тухайн үеийн хоёр том улс төр-цэргийн эвслийн хоорондын зөрчил байлдаан хийх гол шалтгаан болжээ. Гүр ханы эвсэл дайлаар мордон буйг Горлосын Хоридай гэдэг хүн Чингис хаанд мэдэгдэв. Чингис хаан, Ван ханы цэрэг нэгдэж Хэрлэн мөрөн уруудаж Жамуха Гүр ханы эвслийн цэрэгтэй байлдахаар мордов. Чингис хаан Алтан, Хучар, Даридай гурвыг, Ван хан Сэнгүм, Жаха Гамбу, Билгэ бэхи гурвыг манлайд илгээжээ. Манлай цэрэг Утхия хүрч буудаллах гэж байхад Чихургугаас харуул дайсан айсуй гэж мэдэгджээ. Алтан, Сэнгүмтэн манлай цэрэг зогсолгүй явж дайсны манлайтай уулзаж тулалдах газар, цагаа болзжээ. Жамухын манлайд монголын Аучу баатар, найманы Буйруг, мэргидийн Хуту, ойратын Хутуга бэхи дөрөв гарчээ. Маргааш нь хоёр тал Хүйтэнд байлдах зуур Буйруг хан, Хутуга бэхи хоёр “зад” хэрэглэсэн ч өөрсөд дээр нь бууж ялагдахад хүрчээ. Хүйтэний байлдаанаар Жамухын байгуулж чадсан монгол хэлт томоохон овог, аймаг, ханлиг улсуудаас бүрэлдсэн эвслийн хүчийг Чингис хаан, Ван хан нар бутцохьжээ. Хүйтэний байлдааны дараа Чингис хаан Хамаг монголын Тайчиуд аймгийн хүчийг бүрмөсөн дарж авсан билээ. Бас Жамухын хүчийг Ван хан үндсэнд нь үгүй хийсэн. (Б.Батсүрэн)
Цэрэнсодном Д. Монголын нууц товчоо. Эрдэм шинжилгээний орчуулга, тайлбар. УБ., 2000
Рашид ад дин. Судрын чуулган. Нэгдүгээр боть. УБ., 2002
Шагдар Х. Чингисийн байлдааны цадиг (1179-1206). УБ., 1993
Батсүрэн Б. 1202 оны Хүйтний байлдааны тухай асуудалд // Studia Historica. Tom. XXXII, fasc. 16. Улаанбаатар, 2000. тал 182-187
Батсүрэн Б. Чингис хааны цэргийн тоо: 1179-1206 он – Чингис хааны мэндэлсний 840 жилийн ойд зориулсан эрдэм шинжилгээний бага хурлын илтгэлүүдийн эмхэтгэл. УБ., 2002. тал 58-62
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он