Адил утгатай үг | Гурван мэргидийг дайлсан нь |
Хамаа бүхий үг | Сэлэнгэ, Баргужин орон |
Цаг үе | XII зуун |
Бүс нутаг | Монгол улсын Хэнтий, Төв, Сэлэнгэ аймаг, ОХУ-ын Буриадын өмнөд хэсэг |
Болсон цаг хугацаа | 1179 оны 9-р сард |
Хаана болсон | Сэлэнгийн Буур хээр, Орхон Сэлэнгэ хоёрын Талхун арал, Харажи хээр |
Холбогдох түүхэн хүмүүс | Тэмүжин, Бөртэ үжин, Тоорил, Жамуха, Жаха Гамбу, Хасар, Бэлгүдэй, Тогтоа бэхи, Дайр Усун, Хаатай Дармала |
Холбогдох овог, аймаг угсаатан | Монгол, Хэрэйд, Гурван Мэргид (Удуйд, Увас, Хаад мэргид) |
Саган сэцэний “Эрдэнийн товч”-д Тэмүжин 17 наснаа шар нохой жил (1178) Бөртэ үжинг авсан гэж бичжээ. МНТ-ны 90-93-р зүйлд Бэлгүдэй тарвагачлахаар явсан хойгуур Сэнгүр горхинд байсан Тэмүжиний гэрийн гаднаас шарга агттан найман морийг дээрэмчид авч явсныг Тэмүжин мөшгөж буцааж авчрав. Дараа нь 1178 оны 9 сард Тэмүжин Бөртэ үжинтэй гэрлэжээ. Хойтон жилийн хонь хяргах цагаар мэргидүүд гэнэт довтлон ирж Бөртэ үжин, Бэлгүдэйн эх, Хуагчин гурвыг булаан авч явжээ. Бөртэ үжингээ Мэргидэд булаалгасан Тэмүжин Хэрэйдийн Тоорил, Жадараны Жамуха нарт хандаж тусламж хүсэв. 4 түмт цэрэг цуглуулсан Тоорил, Жамуха нар Хилго мөрнийг сал уяж гэтлээд Буур хээрээр нутагтай Тогтоа бэхийг гэнэдүүлж довтлохоор урагшлав. Гэвч Хилго мөрний загасчин, булгачин, гөрөөч иргэд Тогтоа бэхи, Дайр Усун хоёрт хэл хүргүүлсэн тул тэд Сэлэнгэ мөрөн уруу Баргужин орны зүгт зугтааж амжив. Тоорил, Жамухын цэрэг Харажи хээрээр нутагтай Хаад мэргидийн Хаадай Дармалаг олзлов. 1179 оны 9-р сард Мэргидийг гэнэдүүлэн довтолсон Жамуха, Тоорил, Тэмүжин нар Орхон Сэлэнгэ хоёрын Талхун арлаас буцжээ. Жамуха, Тэмүжин хоёр Хорхонаг Жубурыг зорив. Тоорил хан Бурхан Халдуны араар Өхөртү Жубур, Гачуурт сүбчид, Улиастай сүбчидээр дайрч, замдаа ан гөрөө хийсээр Туулын Хар шугуйд буцжээ. Тоорил, Жамуха нартай нэгдэж Мэргидийг дайлсан явдал Тэмүжинд том сургууль болсон юм. Энэ байлдааны өмнө хоёр идэр дүү, хоёр нөхөртэй л байсан Тэмүжин Мэргидийг ялж Бөртэ үжингээ буцаан авснаас гадна Тоорил, Жамуха нарын ачаар томоохон дайн байлдаан төлөвлөж, бэлтгэж, явуулах арга ухааныг биеэрээ харж мэдэрчээ. Хожим 1181 оны 5-р сарын сүүлээр Тэмүжин Жамухаас салж нүүхэд түүнийг 7-8 хүрээний хүмүүс дагаж нүүжээ. (Б.Батсүрэн)
Цэрэнсодном Д. Монголын нууц товчоо. Эрдэм шинжилгээний орчуулга, тайлбар. УБ., 2000
Саган Сэцэн. Эрдэнийн товч. Сонгомол эх бэлтгэж, хөрвүүлэг, тайлбар зүүлт хийсэн М.Баярсайхан. УБ., 2006
Шагдар Х. Чингисийн байлдааны цадиг (1179-1206). УБ., 1993
Батсүрэн Б. Чингис хааны цэргийн тоо: 1179-1206 он – Чингис хааны мэндэлсний 840 жилийн ойд зориулсан эрдэм шинжилгээний бага хурлын илтгэлүүдийн эмхэтгэл. УБ., 2002. тал 58-62
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он