Баяд гэдэг нэр “баян, чинээлэг” гэсэн үгнээс гаралтай. Баядыг маш эртний аймаг гэж үздэг бөгөөд Хүннүгийн Модун шаньюй НТӨ III зууны үед Баян уул хэмээх газарт нутагладаг Баян аймгийг эрхэндээ оруулсан тухай сурвалжийн мэдээ бий. Харин VI-VIII зууны үед баядууд Хөлөн, Буйр нуур хавиар нутаглаж байжээ. VIII-X зууны үед тэдний зарим нь Сэлэнгэ мөрний сав, Бурхан халдун ууланд нутаглаж байснаас үзэхэд баядууд нэлээд өргөн уудам нутагт тархан сууж байсан бололтой. Улмаар баядын зарим нь монголчуудын эрхшээлд орж Дарлигин аймагт тооцогдох болжээ.

Тэмүжин Их Монгол улсыг байгуулахад түүний түшиг тулгуур болсон 13 хүрээний нэг нь дан ганц баядуудаас бүрэлдэж байжээ. 1206 онд Чингис хаан албат иргэдээ мянган болгон зохион байгуулах үед баядуудаар нэг мянган байгуулж Үнгүр буурчийг мянганы ноёноор томилжээ. Тэдгээр баядууд ерөнхийдөө Хэнтийн нуруунаас урагш нутаглаж байжээ.

Харин XVI зууны эхээр Батмөнх Даян хаан хөвгүүддээ албат таслан хуваах үед тавдугаар хүү Алчуболдод Халхын таван отгийг өгсний нэг нь Баяд байсан агаад тус отгийг Алчуболдын ач Сонин дайчин захирч байжээ. XVII зууны эхээр Манжийн түрэмгийлэгчид Өвөр Монголыг эзлэн авах үед баяд ч бас тэдний эрхшээлд орж монгол 8 хошуунд багтаж, Өвөр Монголын зүүн урдуур, Бээжингээс хойхнуур суурьшжээ.

Түүнчлэн XV зууны сүүлч XVI зууны эхээр ойрадууд Алтайд нутаглах цагт тэдний дунд баядууд байсан бөгөөд тэд анхандаа гол төлөв Цорос аймгийн харьяанд оршиж, Эрчис мөрний сав дагуу нутагладаг байв. Хожим нь дөрвөд хүчирхэгжих үед баяд нь түүний харьяат бага аймаг болжээ.

Зүүнгар улсад дотоодын самуун өрнөсний улмаас 1753 онд Дөрвөдийн ноён Цэрэн, Цэрэн убаши, Цэрэнмөнх нар харьяат дөрвөд, баяд ардаа авч Алтайн нурууг Үенч, Бодончийн хавцлаар давж, Халхын нутагт орж иржээ. Манж нар тэдгээр дөрвөд, баядуудыг 1754 онд Сайн заяатын хоёр чуулганд хуваахад баядууд зүүн гарын чуулганд багтжээ. Энэ үед баядын 586 өрх, дөрвөдийн 114 өрхөөр нийт 11 хошуу болгон зохион байгуулсан ажээ.

1780-аад онд Сайн заяатын зүүн гарын чуулганаас баруун гарын чуулганд шилжүүлсэн 2 хошууны нэг нь Дундад баруун хошуу буюу хожмын Ерөөлт (Баатар) засгийн хошуу байжээ. Үүнээс хойш зүүн гарын чуулганд захирагдсан баяд хошуу 10 болсноор “Арван баяд”, “Баядын арван хошуу”, “Арван баядын хошуу” гэх зэргээр нэрлэгдэх болов.

1912 онд Монгол улсын засгийн газраас Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы хошуудаар Дөрвөд Далай ханы аймгийг байгуулахад Баядын 10 хошуу түүнд харьяалагджээ.

1925 онд Дөрвөд Далай ханы аймаг, Зоригт хан аймаг хоёрыг нийлүүлээд Чандмань уулын аймгийг байгуулжээ. Тэр үед Баядын 11 хошууг нэгтгэж Баянмандал уулын хошууг байгуулж Чандмань уулын аймагт захируулжээ.

1931 онд Чандмань уулын аймгийн суурин дээр Увс аймгийг байгуулж урьдын баядын хошуудаар Зүүнговь, Малчин, Тэс, Хяргас сумыг байгуулжээ. 1952 онд Наранбулаг сумыг байгуулахад Малчин сумаас нэг баг оруулжээ.

Одоо баядууд Увс аймгийн дээрх сумд, Улаанбаатар хотод бөөнөөр оршин суудгаас гадна бусад монголчуудын дотор овгийн байдалтайгаар оршин сууж байна. (Ц.Цэрэндорж)