Зайсан гэдэг нь хятад хэлний цзай-сян гэсэн үгнээс гаралтай. Хубилай хааны үед төрийн 7 их бинг хариуцдаг төрийн дээд албан тушаалтнууд зайсан цолтой байжээ.

Арван буянт номын цагаан түүхэнд тэмдэглэснээр зайсан нь Юань улсын төрийн түшээдийн  дөрөвдүгээр зэрэгт бичигдэж, хааны зарлиг бичгийг бичих, хуулах, орчуулах, хянах, ном судар зохиох ажлыг хариуцсан түшмэлийн үүрэг гүйцэтгэж байв.

XIV-XVI зууны үеийн монголд зайсан цолтныг мөн бага ноёд хэмээж байв.

Ордос дахь Чингис хааны 8 цагаан гэрийг сахигч 500 өрх дархадыг зайсан нар захирах ба Ордын тахилга тайлгыг хариуцан гүйцэтгэдэг ямут түшмэдүүд мөн зайсан цолтой байжээ.

XVI зууны хоёрдугаар хагасаас Монголд шашин шарын дэлгэрэхэд Халхын Жибзундамба хутагтын Их шавь болон шавийн харьяа отгийг зайсан нар захирч байв. Зайсан нь дотроо лам зайсан, хар зайсан, ажил эрхэлдэггүй сул зайсан гэж ялгагдаж байжээ. Мөн Зүүнгарын хаант улсад хааны мэдлийн отог болоод сүм хийдийн жасыг болзолт байдлаар захирч, шаардлагатай үед нь алба татвар хурааж хааны сан, хүрээ хийдэд нийлүүлж, нутаг бэлчээрийг хуваарилан эзэмшүүлэх ажлыг зайсан гүйцэтгэдэг гэжээ. Отог нь хүн амын хэмжээ, гүйцэтгэж буй  албаны  ач холбогдлоос шалтгаалан 1-3 зайсантай байжээ.

Богд хаант Монгол улсын үед Халхын хошуудаас бичиг үсгийн чадвартай хүмүүсийг Богдын шавийн яамнаа алба хашуулахаар татан авчирдаг байв. Жишээ дурдвал: 1908 онд  С.Жамъянг...бичгийн алба хаалгасугай хэмээснийг дагаж...засаг бэйс Сансрайдоржийн хошуунаас шилжин Их шавийн зүүн отогт харъяалагдан, отгийн зайсан тушаал хүлээсэн тухай архивын баримт байна.

Дээр дурдсанаас үзвэл бичиг үсгийн чадвартай, төрийн түшээдэд зайсан цолыг олгодог байсан байжээ. (С.Цолмон)