Найралт төв. (С.Жигмэдсүрэн, Г.Буянтогтох. Манж гүрний хураангуй түүх. УБ., 2010. 46-р тал).

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Yinzhen
Хамаа бүхий үг Энх-Aмгалан, Зүүнгарын хаант улс, католик шашинтан
Төрөл түүхэн зүтгэлтэн
Цаг үе XVIII зуун
Салбар улс төр
Өөр нэр (цол, сүмийн цол, хоч нэр гэх мэт) Өргөмжилсөн нэр Юнчжень, хятадаар Чин Шизун
Хүйс Эр
Төрсөн он, сар, өдөр 1678
Нас барсан он, сар, өдөр 1735
Овог, аймаг Манж, Айсингиоро
Албан тушаал Манж Чин улсын тавдугаар хаан 1722-1735 онд төр барьсан
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, хүү охин гэх мэт) Өвөг нь Манж Чин улсын III хаан Эеэр засагч,эцэг нь Манж Чин улсын IV хаан Энх-амгалан, эх нь Шяогунрэнь их хатан,13 хатантай, 10 агьтай

Найралт төв Иньчжэнь

Манжийн Энх-амгалан хааны дөрөвдүгээр хүү Найралт төв нь Манж Чин улсын тавдугаар хаан. Хөрш зэргэлдээ улс орнууд руу идэвхитэй бодлого явуулсан улс төрийн бодлоготон.

Найралт төв нь 1722 онд хаан өргөмжлөгдөж 13 жил төр барьжээ. Төр барих хугацаандаа нэгэнт эзлэн авсан Халхад Манжийн засаглалыг бэхжүүлэх, Зүүнгар, Хөх нуур, Төвдийг байлдан эзлэхэд анхаарлаа хандуулав. 1723 онд Лувсанданзан тэргүүтэй ноёд Манжийн Хөх нуур, Төвдийн бие даасан байдлыг сэргээхийн төлөө боссон боловч 1724 онд манжийн цэрэг бослогыг  дарж Төвдийг эзлэн авчээ. Мөн Католик шашны элч нарыг нутгаасаа гаргаж христийн 300 сүмийг хаав.

Найралт төв хаан асар их хэмжээний хөрөнгө зарж цэрэг зэвсэг бэлтгэсэн ч Зүүнгарын хаант улсыг байлдан эзлэж чадаагүй юм. 

Манжийн Найралт төв хаан Халхад эрхшээл нөлөөгөө бэхжүүлэхийн тулд 1723 онд Халхын анхдугаар богд Жавзандамба хутагтад “Шашныг мандуулагч” цол, алтан тамга, алтан навчит өргөмжлөл хүртээжээ.

1725 онд Найралт төв хааны зарлигаар Түшээт хан аймгаас 19 хошуу таслаж  Сайн ноён хан аймаг байгуулснаар Халх дөрвөн аймагтай болов.

1724 онд Хөх нуурын бослогыг удирдан босоод Манжийн цэрэгт дарагдсан Лувсанданзан Зүүнгарт зугатан гарчээ. 1729 онд Манжийн Найралт төв хаан Зүүнгарын хаант улсыг байлдахаар Тэнгэр уул, Ховдын чиглэлээр их цэрэг хөдөлгөжээ. Зүүнгарын шинэ хаан Галданцэрэн их,бага Цэрэндондовоор удирдуулсан цэргийг эсрэг хөдөлгөжээ. Тэд Ховдын орчим Манжийн цэргийг цохиод  Халхын нутгийн гүнд орж байлдсан боловч ялагдан нутгийн зүг ухарчээ.

1727 онд Манж Чин улс хойт хилээ тогтоох зорилгоор Хаант Оростой Хиагтад Буурын гэрээ байгуулав. Тэр үеэс Хиагт өргөжин худалдааны хот болов.

1729 онд Ховдын тарианы сууринг цэргийн бэхлэлт, 1733 онд Улиастайд цэргийн цайз бэхлэлт байгуулснаар Манж улсын төлөөний сайд, амбан суух Ховдын амбан болон Улиастайн жанжны газар байгуулагдав.

Найралт төв хаан Зүүнгарын хаант улсын эсрэг тэмцэлдээ Ижил мөрний сав газар нүүж очоод байсан Торгуудын Аюуки хааныг оролцуулахаар 1731-1734 онуудад элч илгээж байсан ч Хаант Оросын зүгээс Аюукиг Манж Ойрадын дайнд оролцохыг хоригложээ. Мөн онд Найралт төв хаан Москвад, 1732 онд Петербургт тус тус элч зарж Зүүнгарыг дайлах гэж буйгаа мэдэгдэн хөндлөнгөөс оролцохгүй байхыг хүсээд, газар нутгаас нь Орост өгч болох, бас Зүүнгарын оргодлыг шингээн авч болох, гагцхүү зугатан очсон ноёдыг барьж өгөхийг хүсч байжээ.

1733 онд монгол ноёд түшмэдийг зэрэг хэргэмээр ялгаварлан жил бүр цалин пүнлүү олгох болгов. 1735 онд Найралт төв хаан 13 жил төр бариад 57 насандаа зуурдаар өөд болжээ. (С.Цолмон)

Ашигласан ном зохиол

Буянчуулган Б., Монгол-Өөлдийн түүх, Галдан бошгүт хааны бүлэг, Галданцэрэн хааны бүлэг, Амарсанаа хааны бүлэг, Даваач хааны бүлэг. 4 дэвтэр, бичмэл,МҮНС

Далай Ч., Ойрад Монголын түүх, Тэргүүн  боть, УБ.,2002

Ишжамц Н., Монголын ард түмний 1755-1758 оны тусгаар тогтнолын зэвсэгт тэмцэл.(Амарсанаа,Чингүнжав нарын бослого), УБ.,1962


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол