Хошуудын засаг ноёдын өвөг Мөнгөн

Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Шинэ хошуудын засаг тайжийн хошуу, Чандмань уулын аймгийн Булган мандал Бүрэнхан уулын хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1792-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн
Анхны засаг ноён Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Буянхишиг
Харьяалал Чин сэтгэлтийн чуулган
Байгуулагдсан он цаг 1792
Татан буугдсан он цаг 1929
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Чин сэтгэлтийн чуулганы шинэ хошуудын засаг тайжийн хошуу
Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1929) Хошууд тайжийн хошуу
1929 оноос хойш (1929-1931) Булганмандал Бүрэнхан уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 хагас сум
1918 оны хүн амын тоо Байхгүй
Одоогийн Ховд аймгийн Булган сум
Хошууны дотор байсан сүм хийд Хошууны гол хийд (1890)

Шинэ хошуудын засаг тайжийн хошуу (Чин сэтгэлт чуулган)

XVIII-XX зууны үеийн Баруун Монголын хошуу

    Зүүнгарын улсыг мөхөх үеэр 1758 онд торгуудын Шээрэн нартай хамт Ижил мөрний зүг нүүдэллэн одсон хошууд аймгийн язгууртан Мөнгөн 1771 онд Торгуудын Увш хааны дагуулгаар Ижил мөрний газраас Илийн зүг нүүн иржээ. 1772 онд Мөнгөн хаанд бараалхаар ирсэнгүй учир засаг болгосонгүй тэргүүн зэрэг тайж өргөмжлөн торгуудын бэйс Шархүүхэний хошуунд хавсарган суулгав. Мөнгөний хатан Цэен нь шинэ торгуудын бэйс Шархүүхэний эгч байжээ. Мөнгөн 1773 онд нас барснаас хойш түүний харьяат хошуудыг бэйс Шархүүхэн дарласан хэмээн 1799 онд Мөнгөний хүү Буянхишигийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж болгон харьяат ардаар нэг хошуу зохиож, Чин сэтгэлтийн чуулганд хавсарган Ховдын сайдад захируулав. Тус хошууны нутаг нь Булган, Чингэл голын сав дагуу зүүн тийш захчин, баруун тийш Алтайн урианхайн Саруул засаг, хойт талдаа Алтайн урианхайн Дархан засгийн хошуутай тус тус зах нийлжээ. Монгол улс Манж Чин улсаас салж төрийн тусгаар тогтнолоо сэргээхэд тус хошуу нь Монгол улсдаа дагаар оров. 1929 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр Торгууд вангийн хошуу болон бэйсийн хошуутай нэгтгэж, Чандмань уулын аймгийн Булганмандал Бүрэнхаан уулын хошуу хэмээн өөрчилжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Ховд аймгийн Булган сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997. 

На.Сүхбаатар. Баруун хязгаарын нийгэм-улс төрийн хөгжлийн түүхэн тойм (ХХ зууны эхэн үеэс 1930-аад он). Улаанбаатар, 2000. 

X
by AdChoices

Оюунжаргал О. Манж Чин улсаас монголчуудыг захирсан бодлого. (ойрадуудын жишээн дээр). Улаанбаатар, Арвинсудар. 2009. т.181-184. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол