Үндсэн мэдээлэл:

Хамаа бүхий үг Халхын баруун гар, Засагт хан
Төрөл түүхэн хүн
Цаг үе Дөчин дөрвөн хоёрын Монгол улс
Хэний хаанчлалын үед Буян Сэцэн хаан, Лигдэн Хутагт хан
Салбар, чиглэл түүх
Өөр нэр (цол, сүмийн цол гэх мэт) Богд Засагт хан
Хүйс эр
Төрсөн он, сар, өдөр тодорхойгүй
Нас барсан он, сар, өдөр 1650
Овог, аймаг Хиад Боржигин
Гэр бүл (Эцэг, өвөг эцэг, эх, нагац өвөг, хадам эцэг, хүргэн, эхнэр, нөхөр, ах дүү, хүү охин гэх мэт) Өвөг эцэг нь Баяндар хунтайж, эцэг нь Лайхур хан. Хүү нь Соном Ахай цөхүр, Жав эрдэнэ, Норов Бишрэлт хан, Гомбожаг Бинт ахай, гомбараш дархан хунтайж, Ишар Ёст ахай, Ташар Сэцэн ахай.

Субади

XVI зууны сүүлчээс XVII зууны дунд үе хүртэл Ар Халхын баруун гарын хан байсан улс төрийн зүтгэлтэн.


Субади нь Лайхур ханы хүү юм. 1596 онд Тарна гол дээр долоон хошуу Халхын их чуулган болж Субадиг “Богд Засагт хан” хэмээн өргөмжилжээ. Ингэснээр Субади үнэндээ Халхын тэргүүн болсон гэж үздэг. Засагт хан Субади Гэрсэнзийн ахмад хөвгүүний угсааны хувиар нийт Халхыг өөрийн захиргаанд нэгтгэж, тусгаар тогтнолоо хамгаалахыг оролдож байв. Тэрээр энэ хэрэгтээ Ойрадын ноёдын зүгээс дэмжлэг олж, 1640 онд Халх, Ойрадын ноёдын чуулганыг чуулуулж, “Дөчин дөрвөн хоёрын их цааз”-ыг батлан гаргажээ.

Субадай өөрийгөө Халхад тэргүүлэх эрхтэй хүн гэдгээ Манжийн хаанд удаа дараа илэрхийлж байв. Түүгээр ч зогсохгүй, Субади 1638 оноос эхлэн Манжийн хаадтай Халхын тусгаар тогтнолын төлөө хамгийн идэвхтэй эсэргүүцэн тэмцэж байсан юм. Субади 1638 онд Хөх хотыг уулгалж, 1647 онд Манжийн хааны түрэмгий бодлогыг эсэргүүцсэн бичиг илгээж байв. 1650 онд Субадийн харьяат Хотгойдын Омбо эрдэнэ хунтайж Хөх хотыг уулгалж байжээ. Субади 1650 оны үед нас барсны дараа түүний хүү Норов Бишрэлт хан цолтойгоор түүнийг залгамжлав. (Ц.Цэрэндорж)

Ашигласан ном зохиол

Byamba-yin Asaragči neretϋ (-yin) teϋke (Эхбичигийн судлагаа) Тэргүүн дэвтэр. Галиглаж, үгийн хэлхээг үйлдэн хэвлэлд бэлтгэсэн Цэвэлийн Шагдарсүрэн, И Сөн Гю (Lee Seong-gyu), УБ., 2002

Зарлигаар тогтоосон гадаад монгол, хотон аймгийн ван гүнгүүдийн илтгэл шастир, Монгол бичгээс кирилл бичигт буулгаж, тайлбар хийсэн Цэрэндорж Ц., Эрдэнэболд Л., Баржав Д., Ганбат Н., УБ., 2007

Чин улсын Дотоод нарийн бичгийн яамны монгол данс эвхмэлийн эмхэтгэл, нэгдүгээр эмхэтгэл, ӨМАХХ, 2003 

Шара туджи. Монгольская летопись XVII в., М., 1957

Гонгор Д., Халх товчоон, УБ., 1970

Монгол улсын түүх, гутгаар боть, УБ., 2003

Цэрэндорж Ц., Манжийн эрхшээлд орохын өмнө Халхыг хэн захирч байсан бэ? -XVII зууны Халхын баруун, зүүн гарын хүчний харьцааны асуудалд- // Эрдэмтэн Х.Серрюс-ийн дурсгалд зориулсан “Монголчууд ба Монгол-Хятадын харилцаа (1368-1634)” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын илтгэл, БНХАУ: Наньжин, 2013.11.30

Оюунбилиг Б., Засагт хан Субанди болон Манж Дайчин гүрний харилцаа // Mongolian Studies in Europe, Proceedings of the Conference Held on the Occasion of the 100th Anniversary of the Mongolian Revolution for Independence, Budapest, 20 April, 2011


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол

Очир А., Гэрэлбадрах Ж., Халхын Засагт хан аймгийн түүх, УБ., 2003