Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Ховдын сайдын харьяа захчины захчины бүгдийн даргын хошуу, Дөрвөдийн Үнэн зоригт хан аймгийн Захчины сэцэн засгийн хошуу, Чандмань уулын аймгийн Ханбаатар уулын хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1778-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн
Харьяалал Ховдын сайд, Дөрвөдийн Үнэн зоригт хан
Байгуулагдсан он цаг 1778
Татан буугдсан он цаг 1931
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Захчины бүгдийн даргын хошуу
Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1925) Дөрвөдийн Үнэн зоригт хан аймгийн Захчины сэцэн засгийн хошуу
1925 оноос хойш (1925-1931) Чандмань уулын аймгийн Ханбаатар уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 4 сум
1918 оны хүн амын тоо Байхгүй
Одоогийн Ховд аймгийн Манхан, Зэрэг, Алтай, Мөст, Алтай сумд
Хошууны дотор байсан сүм хийд Захчины Раашгонзоглин хийд (1778)

Захчины сэцэн засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

XVIII-XX зууны үеийн Баруун Монголын нэг хошуу

    1754 онд Зүүнгарын харьяат урианхайг дайлаар орсон нэг замын цэргийг захирсан жанжин Саарал Зүүнгарын хилийг сахих захчин отгийн зайсан Хөгшин Мамудыг дагуулан оруулж авав. 1755 онд Мамудын харьяат ардыг сум хувааж, хошуу зохиогоод түүнд захируулжээ. Мамуд Зүүнгарыг дайлан орсон цэргийн хошууч ангид явж гавьяа байгуулсан тул итгэлт баатар гүн цол хүртээжээ. Удалгүй хойдын Амарсанаа бослого гарган хуучин өшөөтэй Мамудыг барьж хороосонд Мамудын ач хүү Жамцанд цол хэргэмийг залгамжлуулж захчин ардыг харуулын дотогш нүүлгэн суулгажээ. Улмаар халхын Засагт хан аймгагт хавсарган Гурван шар хэмээх газар суулгаж байсан боловч тариа тарихад тохиромжгүй хэмээн 1773 онд Үенч, Бодончийн газар нүүлгэж суулгав. 1777 онд Жамцанг нас барахад хөгшин Мамудын угийн харьяат 30 өрхөөс бусад хүн амыг дахин сум хувааж, бүгдийн даргын хошуу болгов. Жамцаныг залгамжилсан Мондушийг харьяат ардынх нь хамт халхын Сайн ноёны аймгийн засаг Цэмцэгжавын хошуунд суулгаж, нөгөө бүгдийн даргын хошууг нь Ховдын сайдад хамааруулан захиргав. Захчины бүгдийн даргын хошуу нь хойд талдаа Ховдын тарианы газар, зүүн талаараа Засагт хан аймгийн Дархан засаг, Дайчин засгийн хошуутай, баруун талдаа торгууд, урианхайтай зах нийлжээ. Монгол улс Манж чин улсаас салж төрийн тусгаар тогтнолоо сэргээхэд тус хошуу нь Монгол улсдаа дагаар орсон бөгөөд Жавзандамба хутагт Богд хаанаас бүгдийн дарга Самбууд үе улиран Сэцэн засаг цол, улсад туслагч гүнгийн хэргэм хүртээжээ. Ингээд шинээр байгуулагдсан Дөрвөдийн Үнэн зоригт хан аймагт хавсарган захиргав. 1925 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг Чандмань уулын аймгийн Ханбаатар хайрхан уулын хошуу хэмээн өөрчилж, Алтай хайрхан, Баянбүрэн хайрхан, Баянмандал, Зэргэлдээ тээл гэх 4 сумтай болгожээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Ховд аймгийн Манхан, Зэрэг, Мөст, Алтай сумдын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Захчин бүгдийн даргын хошууны газрын зураг (1907)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол