Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Алтайн урианхайн баруун гарын бүгдийн даргын хошуу, Дөрвөдийн Үнэн зоригт хан аймгийн Саруул засгийн хошуу, Алтай хан уулын баруун хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1756-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн
Харьяалал Алтайн урианхайн баруун гар
Байгуулагдсан он цаг 1756
Татан буугдсан он цаг 1927
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Алтайн урианхайн баруун гарын бүгдийн даргын хошуу
Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1927) Дөрвөдийн Үнэн зоригт хан аймгийн Саруул засгийн хошуу
1927 оноос хойш (1927-1931) Алтай хан уулын баруун хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 3 сум
1918 оны хүн амын тоо Байхгүй
Одоогийн Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус, Цэнгэл сумд
Хошууны дотор байсан сүм хийд Тодорхой мэдээлэл үгүй

Алтайн урианхайн Саруул засгийн хошуу (Үнэн зоригт хан аймаг)

XVIII-XX зууны үеийн Алтайн урианхайн хошуу

    1754 онд Чин улсын цэрэг Алтайн урианхайчуудыг 2 замаар дайлан орж дагуулан авч харуулын дотогш нүүлгэн Тэс, Ойгоны газар тохинуулан суулгажээ. Тэднийг дагуулан авсан хотогойдын бэйл Чингүнжавт жүн вангийн хэргэм хүртээж тэдгээр шинэ дагасан урианхайг захируулжээ. 1756 онд Чингүнжав Чин улсын эсрэг бослого гаргасан тул Алтайн урианхайг түүний мэдлээс гаргаж тэдний зайсан Чадаг, Чулуун нарт дотоод сайд, мэйрэн зангийн хэргэм хүртээж, бүгдийн даргын долоон хошуу хуваав. 1757 онд Орхоноос Улаангомд нүүлгээд байсан хойдын ардыг хядаж устгасан тул эдгээр урианхайг Улаангомд шилжүүлэн суулгав. 1758 онд дөрвөд нарыг Улаангомд шилжүүлэн суулгаж, урианхайг Ховдод суулгав. 1759 онд эдгээр урианхайн 7 хошууг дөрвөдийн хуучин нутаг Эрчист нүүлгэж Алтайн нурууны ар, өврөөр суулгах болжээ. 1762 онд тэдний долоон хошууг баруун, зүүн хоёр гар хуваажээ. Үүнд баруун гарт багтах тус бүгдийн даргын хошуу нь тувачуудаар бүрэлджээ. Тус хошууны нутаг нь Алтайн нурууг дамнуулан одоогийн БНХАУ-ын Синьцзян-Уйгурын өөртөө засах орны Алтай аймгийн нутагт хүрч байв. Монгол улс Манж Чин улсаас салж төрийн тусгаар тогтнолоо сэргээхэд тус хошуу нь Монгол улсдаа дагаар орсон тул Богд хаанаас тус хошууны бүгдийн дарга Гомбожавт Саруул засаг цол, улсад туслагч гүнгийн хэргэм хүртээж харьяат ардыг засаг хошуу болгон Дөрвөдийн Үнэн зоригт хан аймагт харьяалуулав. Монгол улс баруун хязгаараа чөлөөлөх байлдааны ажиллагаа сунжирч, Оросын зуучилснаар Монгол-Хятадын хоёр тал тус тус эзэлсэн газраараа гал зогсоох шугам байгуулсан нь тус хошууны нутгийг Алтайн нурууны оргилоор хоёр хуваахад хүргэж, өвөр тал нь Дундад Иргэн Улсад харьяалагдах болов. 1927 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошууг шинээр зохион байгуулсан Алтай хан уулын баруун хошуунд нэгтгэжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Баян-Өлгий аймгийн Толбо, Дэлүүн сумд, Ховд аймгийн Дуут сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997. 

На.Сүхбаатар. Баруун хязгаарын нийгэм-улс төрийн хөгжлийн түүхэн тойм (ХХ зууны эхэн үеэс 1930-аад он). Улаанбаатар, 2000. 

X
by AdChoices

Оюунжаргал О. Манж Чин улсаас монголчуудыг захирсан бодлого. (ойрадуудын жишээн дээр). Улаанбаатар, Арвинсудар. 2009. т.169-173.


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол