Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд зүүн хошуу, Төгс хүлэг далай ханы аймгийн Эетэй засгийн хошуу, Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1754-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн
Анхны засаг ноён Засаг, хошууны бэйс Мөнхтөмөр
Удам Дөрвөдийн Тэргэт тайшийн хүү Бу илдэнгийн 5-р үеийн ач
Харьяалал Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүнгарын чуулган
Байгуулагдсан он цаг 1754
Татан буугдсан он цаг 1925
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Дөрвөдийн зүүн гарын Сайн заяатын чуулганы дундад хойд хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Төгс хүлэг далай хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931) Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Байхгүй
Одоогийн Увс аймгийн Тэс сумын нэг хэсэг
Хошууны дотор байсан сүм хийд Тодорхой мэдээ байхгүй
Сүүлчийн засаг ноён Жажинбал

Эетэй засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

Чин улсын үеийн Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы хошуу

    Зүүнгарын Дөрвөд аймгийн харьяат баядын цорос язгууртан Мөнхтөмөр 1753 онд 3 Цэрэн нарыг дагалдан Чин улсад дагаар оржээ. 1754 онд дөрвөд, баядын ноёд Чин улсын хаанд бараалхаар одоход Мөнхтөмөр нутагт хоцорсон бөгөөд түүнийг ах дүү нарыг тэргүүлсэн хүн хэмээн эчнээ засаг, хошууны бэйс өргөмжилжээ. Гэвч дөрвөд, баядын ноёд буцаж ирэхээс урьд Цэрэнмөнхийн хүү Баран нарын хамтаар босч Зүүнгарын зүг оргож одсонд түүний дүү Өвгөнийг нутагт буцаасангүй, харьяат ардыг дөрвөдийн далай хан Цэрэнд тушаан харгалзуулжээ. 1755 онд Өвгөн Зүүнгарыг дайлан орох их цэрэгт орж урвасан Мөнхтөмөр нарыг барьж өргөсүгэй хэмээн айлтгасанд түүнийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж болгон харьяат ардыг захируулжээ. Өвгөн 1757 онд үгүй болсонд түүний төрсөн дүү Цэвэг засаг, тэргүүн зэргийн тайжийн хэргэмийг залгамжлав. Чин улсад дагаар орсны дараагаар дөрвөд, баяд нар Түйн гол, Заг Байдрагаар сууж байгаад Эх аралаар дамжин Эрчист буцсан боловч дайн самууны хөлөөс дайжин буцан Алтайг давж Ховдоор дамжин 1758 онд сая Улаангомын газарт ирж нутаглажээ. Үүнд тус хошууны нутаг нь баядын хошуудын баруун хойд хэсэгт оршиж байв. Монгол улс Манж Чин улсаас тусгаарлан төрийн тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад тус хошуу нь Монгол улсдаа дагаар орсон бөгөөд Жавзандамба хутагт Богд хаанаас тухайн үеийн засаг ноён Сэнгэдоржид үе улиран Эетэй засаг цол хүртээжээ. Иймээс тус хошууг үүнээс хойш Дөрвөдийн Төгс хүлэг далай хан аймгийн Эетэй засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1925 онд засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошуу нь шинээр байгуулагдсан Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуунд багтан оржээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Увс аймгийн Тэс сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Өвгөн

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1754-1757

Цэвэг

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1757-1796

Сономпил

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1796-1820

Одовгажив

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1820-1845

Эрдэнэ

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1845-1859

Сэнгэдорж

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1859-1917

Өлзийбаяр

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1917-1919

Жажинбал

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1919-1923

Дөрвөдийн хоёр гарын чуулганы газрын зураг (1907)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998. 

Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997. 

На.Сүхбаатар. Баруун хязгаарын нийгэм-улс төрийн хөгжлийн түүхэн тойм (ХХ зууны эхэн үеэс 1930-аад он). Улаанбаатар, 2000.  

X
by AdChoices

Оюунжаргал О. Манж Чин улсаас монголчуудыг захирсан бодлого. (ойрадуудын жишээн дээр). Улаанбаатар, Арвинсудар. 2009. т.185-186. 


Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол