Үндсэн мэдээлэл:

Адил утгатай үг Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад хойд зүүн хошуу, Төгс хүлэг далай ханы аймгийн Мэргэн засгийн хошуу, Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу
Төрөл Хошуу
Цаг үе 1754-1931 он
Хэний хаанчлалын үед Тэнгэрийн тэтгэсэн
Анхны засаг ноён Засаг, тэргүүн зэргийн тайж Гүншар
Удам Дөрвөдийн Тэргэт тайшийн хүү Бу илдэнгийн 4-р үеийн ач
Харьяалал Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүнгарын чуулган
Байгуулагдсан он цаг 1754
Татан буугдсан он цаг 1925
Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) Дөрвөдийн зүүн гарын Сайн заяатын чуулганы дундад хойд хошуу
Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) Төгс хүлэг далай хан аймгийн Мэргэн засгийн хошуу
1923 оноос хойш (1923-1931 Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу
Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо 1 сум
1918 оны хүн амын тоо Байхгүй
Одоогийн Увс аймгийн Зүүнговь сумын нэг хэсэг
Хошууны дотор байсан сүм хийд Тодорхой мэдээ байхгүй
Сүүлчийн засаг ноён Арш

Мэргэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)

Чин улсын үеийн Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы хошуу

    Зүүнгарын дөрвөд аймгийн харьяат баядын цорос язгууртан Гүншар 3 Цэрэн нарыг дагалдан харьяат ардаа аван 1753 онд Чин улсад дагаар оржээ. 1754 онд Чин улсын хаанд бараалхаар ирсэнд түүнийг засаг, тэргүүн зэргийн тайж өргөмжилж харьяат ардаар нь нэг хошуу зохиожээ. 1755 онд Зүүнгарыг дайлаар орсон цэрэгт хүчин зүтгэж одов. 1756 онд нас барсанд ахмад хүү Цэдэнд засаг, тэргүүн зэргийн тайжийн хэргэмийг залгамжлуулав. Дөрвөд, баяд нарыг Чин улсад дагаар ирэхэд анх Түйн гол, Заг Байдрагийн газар нутаглуулсан боловч Зүүнгарыг эзэлж авсны дараа тэднийг уг нутагт нь буцаахаар шийдвэрлэсэн байжээ. 1756 онд тэд нар Эх аралаар дамжин Эрчист нүүж очсон боловч дайн самууны хөлөөс дайжин буцаж Ховдоор дайран 1758 онд Улаангомын газар ирж суурьшив. Тус хошууны нутаг нь баядын хошуудын зүүн хойд хэсэгт оршиж байжээ. Монгол улс Манж Чин улсаас тусгаарлаж төрийн тусгаар тогтнолоо сэргээхэд тус хошуу нь Монгол улсдаа дагаар орсон бөгөөд Жавзандамба хутагт Богд хаанаас 1912 онд тус хошууны засаг ноён Аршид үе улиран Мэргэн засаг цол, улсад туслагч гүнгийн хэргэм олгожээ. Үүнээс хойш тус хошууг Дөрвөдийн Төгс хүлэг далай ханы аймгийн Мэргэн засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1925 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошуу нь шинээр байгуулагдсан Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуунд багтан оржээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Увс аймгийн Зүүнговь сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)

Засаг ноёдын үе залгамжлал

Гүншар 

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1754-1756

Цэдэн

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1756-1780

Өлзий-Орших

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1780-1781

Увш

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1781-1807

Балжин

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1807-1831

Цэрэнноров

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1831-1867

Бат-Очир

Засаг, тэргүүн зэргийн тайж

1867-1911

Арш

Засаг, улсад туслагч гүн

1911-1923

Дөрвөдийн хоёр гарын чуулганы газрын зураг (1907)

Ашигласан ном зохиол

Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990

Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.

Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997.

На.Сүхбаатар. Баруун хязгаарын нийгэм-улс төрийн хөгжлийн түүхэн тойм (ХХ зууны эхэн үеэс 1930-аад он). Улаанбаатар, 2000.  

X
by AdChoices
X
by AdChoices
X
by AdChoices
X
by AdChoices
X
by AdChoices

Оюунжаргал О. Манж Чин улсаас монголчуудыг захирсан бодлого. (ойрадуудын жишээн дээр). Улаанбаатар, Арвинсудар. 2009. т.185-186. 

Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол