Саруул засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд хошуу, Төгс хүлэг далай ханы аймгийн Саруул засгийн хошуу, Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу |
| Төрөл | Хошуу |
| Цаг үе | 1754-1931 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Тэнгэрийн тэтгэсэн |
| Анхны засаг ноён | Засаг, улсад туслагч гүн Ган |
| Удам | Дөрвөдийн Тэргэт тайшийн хүү Бу илдэнгийн 4-р үеийн ач |
| Харьяалал | Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүнгарын чуулган |
| Байгуулагдсан он цаг | 1754 |
| Татан буугдсан он цаг | 1925 |
| Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Дөрвөдийн зүүн гарын Сайн заяатын чуулганы дундад хойд хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Төгс хүлэг далай хан аймгийн Саруул засгийн хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Байхгүй |
| Одоогийн | Увс аймгийн Хяргас сумын нэг хэсэг |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Тодорхой мэдээ байхгүй |
| Сүүлчийн засаг ноён | Түмэнбаяр |
Саруул засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)
Зүүнгарын дөрвөд аймгийн харьяат баядын цорос язгууртан Ган 1753 онд 3 Цэрэн нарыг дагалдан Чин улсад дагаар оржээ. 1754 онд Чин улсын хаанд бараалхаар ирсэнд засаг, улсад туслагч гүн болгож Бинт цол шагнав. 1755 онд зүүнгарыг дайлаар орох цэрэгт орж Даваачийг барихад оролцож явав. Дөрвөд, баяд нарын анх Чин улсад дагаар ирэхэд Түйн гол, Заг Байдрагийн газар суулгаж байгаад Зүүнгарыг эзэлсний дараа уг нутагт нь буцаахаар шийдвэрлэсэн байжээ. 1756 онд дөрвөд, баяд нар Эх аралаар дамжин Эрчист нүүн очиж суусан боловч дайн самууны хөлөөс дайжин буцаж Ховдоор дамжин 1758 онд Улаангомын газар ирж суурьшчээ. Тус хошууны нутаг нь баядын хошуудын зүүн урд хэсэгт оршиж байв. Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад 1912 онд тус хошуу нь Монгол улсдаа дагаар орсон бөгөөд Жавзандамба хутагт Богд хаанаас тус хошууны засаг ноёнд Түмэнбаярт үе улиран Саруул засаг цол, улсын түшээ гүнгийн хэргэм хүртээв. Үүнээс хойш тус хошууг Дөрвөдийн Төгс хүлэг далай хан аймгийн Саруул засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болжээ. 1925 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошуу нь шинээр зохион байгуулсан Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуунд багтжээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Увс аймгийн Хяргас сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Ган |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1754-1765 |
|
Жанабаг |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1765-1785 |
|
Чимэдбал |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1785-1843 |
|
Дагдан |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1843-1844 |
|
Дугарбал |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1844-1869 |
|
Лувсан |
Засаг, улсад туслагч гүн |
1888-1894 |
|
Түмэнбаяр |
Засаг, улсын түшээ гүн |
1895-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997.
На.Сүхбаатар. Баруун хязгаарын нийгэм-улс төрийн хөгжлийн түүхэн тойм (ХХ зууны эхэн үеэс 1930-аад он). Улаанбаатар, 2000.
Оюунжаргал О. Манж Чин улсаас монголчуудыг захирсан бодлого. (ойрадуудын жишээн дээр). Улаанбаатар, Арвинсудар. 2009. т.185-186.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он