Үйзэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)
Үндсэн мэдээлэл:
| Адил утгатай үг | Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүн гарын чуулганы дундад өмнөд баруун хошуу, Төгс хүлэг далай ханы аймгийн Үйзэн засгийн хошуу, Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу |
| Төрөл | Хошуу |
| Цаг үе | 1754-1931 он |
| Хэний хаанчлалын үед | Тэнгэрийн тэтгэсэн |
| Анхны засаг ноён | Засаг, хошууны бэйс Банжур |
| Удам | Дөрвөдийн Тэргэт тайшийн хүү Бу илдэнгийн 4-р үеийн ач |
| Харьяалал | Дөрвөдийн Сайн заяатын зүүнгарын чуулган |
| Байгуулагдсан он цаг | 1754 |
| Татан буугдсан он цаг | 1925 |
| Манжийн үеийн нэршил (1691-1911) | Дөрвөдийн зүүн гарын Сайн заяатын чуулганы дундад өмнөд баруун хошуу |
| Богд хаант Монгол улсын үеийн нэршил (1911-1923) | Төгс хүлэг далай хан аймгийн Үйзэн засгийн хошуу |
| 1923 оноос хойш (1923-1931) | Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуу |
| Анх байгуулагдах үеийн сумны тоо | 1 сум |
| 1918 оны хүн амын тоо | Байхгүй |
| Одоогийн | Увс аймгийн Тэс сумын нэг хэсэг |
| Хошууны дотор байсан сүм хийд | Тодорхой мэдээ байхгүй |
| Сүүлчийн засаг ноён | Пандижунай |
Үйзэн засгийн хошуу (Төгс хүлэг далай хан аймаг)
Зүүнгарын Дөрвөд аймгийн харьяат баяд аймгийг захирсан цорос язгууртан Банжур 3 Цэрэн нарыг дагалдан 1753 онд Чин улсад дагаар оржээ. 1754 онд Чин улсын хаанд бараалхаар ирсэнд Банжурт засаг, хошууны бэйсийн хэргэм хүртээжээ. 1755 онд Чин улсын цэрэг Зүүнгарыг дайлаар ороход Банжур өвчтэй учир одсонгүй, удалгүй нас баржээ. Түүнд төрсөн үргүй тул үеэл Гидад засаг, хошууны бэйсийн хэргэмийг залгамжлуулав. Дөрвөд, баяд нарыг Чин улсад дагаар ирэхэд анх Түйн гол, Заг Байдрагаар нутаглуулсан боловч Зүүнгарыг эзлэн авсны дараа тэднийг уг нутагт нь нүүлгэн суулгахаар шийдвэрлэсэн байжээ. 1756 онд Эх аралаар дамжин Эрчист нүүн очсон боловч Зүүнгарын бослого самуунаас дайжин Ховдоор дайран Улаангомд нүүн очиж суурьшчээ. Тус хошууны нутаг нь баядын хошуудын баруун хойт хэсэгт оршиж байв. Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхаглахад 1912 онд тус хошуу нь Жавзандамба хутагт Богд хаанд дагаар орсонд тухайн үеийн засаг ноён Пандижунайд үе улиран Үйзэн засаг цол, төрийн бэйлийн хэргэм хүртээжээ. Үүнээс хойш тус хошууг Дөрвөд далай хан аймгийн Үйзэн засгийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1925 оны засаг захиргааны шинэчлэлээр тус хошуу нь Чандмань уулын аймгийн Баянмандал уулын хошуунд багтан оржээ. 1931 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр тус хошууны хуучин нутаг нь одоогийн Увс аймгийн Тэс сумын нутагт багтан оржээ. (Б.Нацагдорж)
Засаг ноёдын үе залгамжлал
|
Банжур |
Засаг, хошууны бэйс |
1754-1755 |
|
Гида |
Засаг, хошууны бэйс |
1755-1779 |
|
Лувсансамдан |
Засаг, хошууны бэйс |
1779-1795 |
|
Ламжав |
Засаг, хошууны бэйс |
1795-1809 |
|
Ядамжав |
Засаг, хошууны бэйс |
1809-1854 |
|
Цэрэндорж |
Засаг, хошууны бэйс |
1854-1862 |
|
Цэрэнгүнгүй |
Засаг, хошууны бэйс |
1862-1884 |
|
Сандаг-Очир |
Засаг, хошууны бэйс |
1884-1891 |
|
Пандижунай |
Засаг, төрийн бэйл |
1891-1923 |
Ашигласан ном зохиол
Jang Mu jokiyaba. Namyun, Banzaraγča mongγolčilaba. Mongγol-un qosiγu nutuγ-un temdeglel (dooradu). Ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. 1990
Сономдагва Ц. Монгол улсын засаг, захиргааны зохион байгуулалтын өөрчлөлт, шинэчлэл. Улаанбаатар, 1998.
Монгол улсын шастир II. Улаанбаатар, 1997.
На.Сүхбаатар. Баруун хязгаарын нийгэм-улс төрийн хөгжлийн түүхэн тойм (ХХ зууны эхэн үеэс 1930-аад он). Улаанбаатар, 2000.
Оюунжаргал О. Манж Чин улсаас монголчуудыг захирсан бодлого. (ойрадуудын жишээн дээр). Улаанбаатар, Арвинсудар. 2009. т.185-186.
Дэлгэрүүлж үзэх ном зохиол
Мэдээлэл
Салбар
Толийн тухай
Тус толийн талаарх санал хүсэлтээ
contact@mongoltoli.mn хаягаар ирүүлнэ үү.
© Монголын түүх 2016 он